افزایش نگرانی ها: تاثیر هوش مصنوعی بر سلامت روان

نگرانی‌های رو به افزایش: تاثیر هوش مصنوعی بر سلامت روان

هوش مصنوعی (AI)، که زمانی به عنوان نمادی از فناوری‌های آینده‌نگر مطرح بود، به سرعت رشد کرده و اکنون جای خود را در زندگی روزمره با شبکه‌های عصبی پیشرفته، چت‌بات‌ها و تولیدکننده‌های تصویر باز کرده است. با تبدیل شدن مدل‌های زبانی بزرگ (LLM) همچون ChatGPT به ابزارهای اصلی برای ارتباطات، افزایش بهره‌وری و فعالیت‌های خلاقانه، پژوهش‌های جدیدی در حال مطرح کردن پرسش‌های مهمی درباره تأثیرات روانی استفاده از این فناوری‌ها در سطح جهانی هستند.

مطالعه جدیدی روندهای نگران‌کننده را در میان کاربران هوش مصنوعی آشکار می‌کند

یک بررسی روان‌پزشکی پیشگام، با همکاری بین‌المللی 12 پژوهشگر سلامت روان، هشدار جدی در خصوص مخاطرات روانی استفاده شدید از هوش مصنوعی داده است. با وجود اینکه مدل‌های زبانی تجاری تنها سه سال است که وارد بازار شده‌اند، نشانه‌های نگران‌کننده‌ای گزارش شده است. مواردی از فروپاشی شدید روانی، توهمات فکری، وسواس دینی، و متاسفانه حتی خودکشی در بین کاربران گزارش شده است. در یک نظرسنجی مهم که از بیش از ۱۰۰۰ نوجوان انجام شد، ۳۱٪ عنوان کردند که مکالمه با ChatGPT را به اندازه معاشرت با دوستان واقعی خود یا حتی لذت‌بخش‌تر می‌دانند؛ آماری که پیامدهای گسترده‌ای دارد.

شناسایی الگوها: از استفاده عملی تا وسواس پاتولوژیک

پژوهشگران سه نمود اصلی از «روان‌پریشی ناشی از هوش مصنوعی» را معرفی کرده‌اند:

• توهمات منجی‌گونه: کاربر فکر می‌کند از طریق هوش مصنوعی رازهای پنهان جهان را کشف کرده است.
• اسقاط ویژگی‌های خداگونه: افراد چت‌بات را دارای شعور یا جنبه‌ای الهی می‌دانند و آن را موجودی قادر تصور می‌کنند.
• دلبستگی عاطفی: کاربر دچار وابستگی احساسی شده و مکالمات انسان‌مانند هوش مصنوعی را به اشتباه به عنوان علاقه یا دوست داشتن واقعی برداشت می‌کند.

در همه این موارد، رابطه با مدل‌های زبانی بزرگ می‌تواند از یک ابزار مفید به یک وسواس ناسالم و فراگیر بدل شود. کارشناسان هشدار می‌دهند که این «شیب لغزنده» از پرسش‌های ساده تا درگیری‌های شخصی شدید، شناسایی زمان آغاز مشکلات روانی ناشی از هوش مصنوعی را دشوار می‌کند.

تفاوت‌های چت‌بات‌های هوش مصنوعی: ویژگی‌ها و چالش‌ها

اگرچه چت‌بات‌های هوش مصنوعی در ارائه پاسخ فوری، تولید متن و شبیه‌سازی گفتگوهای طبیعی پیشرو هستند، باید محدودیت‌های بنیادی آن‌ها را نیز در نظر داشت. چت‌بات‌هایی مانند ChatGPT، بینگ هوش مصنوعی یا گوگل جمینی، تنها مدل‌های آماری پیچیده برای ترکیب الگوهای زبان هستند و فاقد شعور و همدلی انسانی‌اند. این تفاوت باعث می‌شود چت‌بات‌ها نتوانند همیشه میان سناریوهای خیالی، نقش‌بازی و یا مطالب روانی مشکل‌زا تمایز قائل شوند؛ امری که ممکن است باورهای غلط کاربران را تقویت کند.

امکانات محصولات هوش مصنوعی و شرایط بازار

چت‌بات‌های هوش مصنوعی ویژگی‌هایی نظیر:

• دسترسی ۲۴ ساعته برای اطلاعات و خودکارسازی کارها
• ارتباط چندزبانه و ترجمه پیشرفته
• شخصی‌سازی تجربه‌های یادگیری و توصیه‌ها

را ارائه می‌دهند. با این حال، طراحی این ابزارها برای افزایش مشارکت کاربران، ممکن است برای افرادی که مستعد روان‌پریشی یا انزوای اجتماعی هستند، ریسک بالاتری ایجاد کند. بازار کنونی هوش مصنوعی بسیار رقابتی است و شرکت‌های بزرگ فناوری مداوماً محصولات پیشرفته‌تری عرضه می‌کنند. اما همان‌طور که پژوهشگران تاکید می‌کنند، تمرکز بر جذب بیشتر کاربر می‌تواند ایمنی کاربران را تحت تاثیر قرار دهد.

مقایسه: جذب کاربر در برابر طراحی مسئولانه

مدارک متعددی وجود دارد که شرکت‌های فناوری در مسیر رقابت، اغلب جذب و مشارکت کاربران را بر ایمنی و حفاظت مقدم دانسته‌اند. تحقیقات اخیر خواستار تغییر رویکرد به سمت تأکید بر کاربرد واقعی و رعایت مرزهای اخلاقی، به جای افزایش زمان حضور کاربران و وابستگی عاطفی است. توانایی مدرن هوش مصنوعی در محو مرزهای واقعیت و شبیه‌سازی، این مخاطرات را دوچندان می‌کند.

فراخوان عمل: طراحی هوش مصنوعی با محوریت سلامت روان

در پایان، این پژوهش نتیجه می‌گیرد که روان‌پریشی ناشی از هوش مصنوعی، سرنوشت اجتناب‌ناپذیر کاربران نیست، بلکه یک ریسک قابل کنترل است که با طراحی آگاهانه محصولات، نظارت قانونی، تعبیه محافظت‌های روانی و ارتقای شفافیت می‌توان آن را مدیریت کرد. مقابله با تمایل کاربران برای انسان‌انگاری چت‌بات‌ها و توجه به سلامت روانی تمامی اقشار، مسئولیتی فوری برای توسعه‌دهندگان و سیاست‌گذاران است؛ به ویژه با پیشرفت مداوم هوش مصنوعی و محبوبیت روزافزون چت‌بات‌ها و مدل‌های زبانی در جهان امروز.

اهمیت بازار و آینده هوش مصنوعی

با ادامه تحول هوش مصنوعی در حوزه‌هایی چون آموزش و سلامت، نباید آثار روانی آن نادیده گرفته شود. برای فعالان حوزه فناوری و سلامت روان، گنجاندن تدابیر ایمن‌سازی قوی، تفاوت اصلی میان محصولات خواهد بود و شاید ضرورت اخلاقی، چرا که هوش مصنوعی هر روز بیش‌تر در ساختار جامعه نفوذ می‌کند.