افزایش نرخ سرطان ریه در افراد غیرسیگاری: بررسی نقش آلودگی هوا

در سراسر جهان، شیوع سرطان ریه در افرادی که هرگز سیگار نکشیده‌اند به طور پیوسته در حال افزایش است. این واقعیت باعث شده تا متخصصان بیش از پیش به بررسی عوامل محیطی و ژنتیکی مؤثر بر این روند نگران‌کننده بپردازند. پژوهش‌های اخیر که توسط یک کنسرسیوم بین‌المللی از دانشمندان منتشر شده است، شواهد قانع‌کننده‌ای ارائه می‌دهد که نشان می‌دهد آلودگی هوا، به خصوص مه‌دود بیرونی و ذرات معلق ریز، احتمالاً با بروز جهش‌های ژنتیکی مرتبط با ابتلا به سرطان ریه در افراد غیرسیگاری ارتباط نزدیکی دارد.

در گذشته، سیگار کشیدن علت اصلی ابتلا به سرطان ریه محسوب می‌شد. اما امروزه تخمین زده می‌شود که تنها در ایالات متحده، ۱۰ تا ۲۰ درصد موارد سرطان ریه مربوط به افرادی است که هرگز سیگاری نبوده‌اند یا مواجهه بسیار ناچیزی با تنباکو داشته‌اند. این تغییر گرایش موجب افزایش تلاش‌های علمی برای شناسایی عوامل محرک دیگر، از جمله آلودگی هوای محیطی به دلیل ویژگی‌های سرطان‌زای آن، شده است.

بررسی علمی ارتباط آلودگی هوا و جهش‌های ژنتیکی

تازه‌ترین نتایج از یک مطالعه ژنومی وسیع به دست آمده است که DNA تومور‌های ریوی ۸۷۱ بیمار غیرسیگاری مبتلا به سرطان ریه را از چهار قاره تحلیل کرده است. این مطالعه به رهبری پژوهشگران دانشگاه کالیفرنیا سن دیگو و موسسه ملی سرطان آمریکا انجام شد و پروفایل این بیماران با ۳۴۵ سیگاری مقایسه گردید. تمرکز مطالعه بر شناسایی الگوهای شناخته‌شده و جدید جهش‌های DNA، به ویژه SBS4 که پیش‌ازاین به عنوان امضای ژنتیکی سرطان‌های ناشی از تنباکو شناخته می‌شد، بود.

محرک‌های کلیدی جهشی شناسایی‌شده

مطالعه نشان داد افرادی که در مناطق با آلودگی هوای شدید زندگی می‌کنند، تقریباً چهار برابر بیشتر از ساکنان مناطق با هوای سالم، الگوی SBS4 را در تومور ریه خود دارند. همچنین، جهش‌های ژنتیکی در ژن‌های مهمی مانند TP53 و EGFR که نقشی اساسی در شکل‌گیری و گسترش سرطان ریه دارند، در این بیماران شایع‌تر بود. کوتاه شدن تلومرها که با پیری و ناپایداری سلولی مرتبط است نیز در بیماران ساکن مناطق آلوده بیشتر مشاهده شد.

تفکیک آلودگی هوا از سایر عوامل خطر

گرچه مواجهه با دود دست دوم سیگار به عنوان عامل خطر سرطان شناخته می‌شود، اطلاعات ژنومی تنها افزایش محدودی را در امضاهای جهش مرتبط در افراد مواجه‌شده نشان داد. دکتر تانگ‌وو ژانگ، ژنتیک‌دان موسسه ملی سرطان آمریکا توضیح داد: «اگر اثر جهش‌زایی از دود دست دوم وجود داشته باشد، احتمالاً آنقدر ضعیف است که ابزارهای فعلی ما قادر به شناسایی آن نیستند.» در مقابل، DNA افراد مواجه با آلودگی هوای محیطی، الگوی جهشی مشابه با افراد سیگاری داشتند که نقش قوی ذرات معلق در ایجاد اختلال ژنومی را تقویت می‌کند.

کشف ارتباطات جدید محیطی و ژنتیکی

یکی از یافته‌های مهم این پژوهش، شناسایی یک الگوی جهشی جدید با عنوان SBS40a بود. این امضا در حدود ۲۸ درصد از مبتلایان غیرسیگاری به سرطان ریه مشاهده شد اما در میان سیگاری‌ها غایب بود که نشان‌دهنده یک مسیر جهشی تازه است. منشأ SBS40a هنوز ناشناخته باقی مانده و به تحقیقات بیشتری درباره علل زمینه‌ای خارج از مواجهه محیطی نیاز دارد.

دکتر لودمیل الکساندروف، هم‌نویسنده مطالعه از دانشگاه کالیفرنیا سن دیگو گفت: «ما این الگو را در اکثریت موارد این مطالعه مشاهده می‌کنیم، اما هنوز نمی‌دانیم عامل آن چیست. این موضوع زمینه‌ای کاملاً جدید برای تحقیقات آینده باز می‌کند.»

محدودیت‌ها و نکات قابل توجه

هر چند مطالعه بر داده‌های منطقه‌ای آلودگی هوا تکیه دارد و اطلاعات دقیقی از میزان مواجهه شخصی در دست نیست، علاوه بر این، وضعیت سیگاری بودن به صورت خوداظهاری مطرح شده که ممکن است دقیق نباشد، اما ارتباطات قوی به‌دست‌آمده با یافته‌های پیشین مطالعات اپیدمیولوژیک و مدل‌های حیوانی همخوان است. برخی تحقیقات حتی مواجهه روزانه با هوای آلوده را با مصرف روزانه یک پاکت سیگار مقایسه کرده‌اند و بدین ترتیب خطرات پنهان زندگی شهری برای سلامت ریه را برجسته ساخته‌اند.

پیامدهای بهداشتی و الزامات تحقیقات آینده

با توجه به گستردگی آلودگی هوا و روند شهری‌شدن جمعیت‌ها، این یافته‌ها اثرات مهمی برای پیشگیری از سرطان و برنامه‌ریزی سلامت جامعه دارند. نتایج به نیاز فزاینده برای تدوین مقررات سخت‌گیرانه‌تر کیفیت هوا و پایش پیوسته ذرات معلق به عنوان یک عامل خطر جدی سرطان تاکید می‌کند.

اپیدمیولوژیست دکتر ماریا ترزا لاندی از موسسه ملی سرطان آمریکا بیان داشت: «این یک بحران سلامت جهانی در حال گسترش است که باید علل آن را بهتر درک کنیم، به‌ویژه به خاطر افزایش موارد سرطان ریه در میان غیرسیگاری‌ها.» تیم پژوهشی اکنون در تلاش است تحلیل‌های خود را به جمعیت‌های متنوع‌تر و جهانی‌تر گسترش دهد تا پیوندهای محیطی، ژنتیکی و خطر سرطان را بهتر روشن کند.

جمع‌بندی

این پژوهش ژنومی پیشرو، ارتباط آلودگی هوا با بروز جهش‌های ژنتیکی مرتبط با سرطان ریه در غیرسیگاری‌ها را تقویت می‌کند و بینش‌هایی تازه به سازوکارهای بیماری فراتر از عوامل سنتی ارائه می‌دهد. وابستگی قوی برخی جهش‌های DNA به مواجهه با ذرات معلق، بر ضرورت مقابله با آلودگی هوا نه تنها برای سلامت قلب و دستگاه تنفسی، بلکه به عنوان بخشی مهم از رویکردهای جهانی پیشگیری از سرطان تاکید دارد. با کشف لایه‌های مولکولی سرطان ریه، شناخت بهتر عوامل محیطی می‌تواند راهنمای سیاستگذاری عمومی و درمان‌های آینده باشد.