افشای راز باستانی جذام در قاره آمریکا

کشف راز باستانی سلامت در قاره آمریکا

تحقیقات تازه و پیشرو در زمینه باستان‌شناسی ژنتیکی، درک ما از تاریخ جذام در قاره آمریکا را تغییر داده است. برخلاف باورهای رایجی که منشأ بیماری جذام را ورود استعمارگران اروپایی در قرن شانزدهم می‌دانستند، بررسی‌های ژنتیکی جدید نشان می‌دهد که عوامل بیماری‌زا جذام دست‌کم ۴ هزار سال پیش در منطقه‌ای که امروز شیلی خوانده می‌شود، وجود داشته‌اند. این یافته‌ها، جدول زمانی ورود و سیر تحول این بیماری عفونی قدیمی را بازنگری می‌کنند.

شناسایی میکوباکتریوم لپروماتوزیس در بقایای انسان‌های پیشاکلمبی

گروهی از دانشمندان آلمانی، آرژانتینی و شیلیایی با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته توالی‌یابی دی‌ان‌ای باستانی، استخوان‌ها و دندان‌های دو اسکلت انسانی کشف‌شده در شیلی را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند. بررسی دقیق ژنتیکی آن‌ها، نشان‌دهنده‌ی حضور امضاهای دی‌ان‌ای منطبق با باکتری Mycobacterium lepromatosis بود؛ یکی از دو عامل شناخته‌شده بیماری جذام. اهمیت این کشف در این است که میکوباکتریوم لپروماتوزیس نسبت به خویشاوند شناخته‌شده‌تر خود، Mycobacterium leprae، بسیار کمتر مشاهده شده و معمولاً در اوراسیا شناسایی شده است و به‌عنوان عامل اصلی گسترش جهانی جذام مطرح بوده است.

داریو رامیرز، انسان‌شناس دانشگاه ملی کوردوبا آرژانتین بیان کرد: «در ابتدا نتایج را باور نداشتیم، چراکه بیماری جذام همواره با عصر استعمارگری در آمریکا پیوند خورده بود. اما تحلیل دقیق دی‌ان‌ای تایید کننده وجود گونه لپروماتوزیس شد.»

به چالش کشیدن نظریات رایج درباره منشأ جذام

در دهه‌های اخیر، شواهد علمی و تاریخی مربوط به حضور جذام پیش از ورود اروپاییان در آمریکا، اندک بود که عمدتاً به‌دلیل کمبود بقایای انسانی با نشانه‌های واضح از بیماری بود. مطالعات ژنومی قبلی بر M. leprae حضور این بیماری را در سراسر اوراسیا از هزاران سال پیش مستند کرده، و نظریه انتقال جذام توسط مهاجران اروپایی به دنیای جدید را تقویت نموده بود.

اکنون، کشف بقایای M. lepromatosis در اسکلت‌هایی از چهار هزار سال پیش در شیلی، به همراه یافته‌های مشابه در بقایای پیشااستعماری در کانادا و آرژانتین، باعث تجدید نظر اساسی درباره تاریخچه و مسیرهای انتقال جذام شده است. به گفته کریستن بوس از مؤسسه انسان‌شناسی تکاملی ماکس پلانک: «تحلیل دی‌ان‌ای باستانی، به ابزاری کلیدی در شناسایی منشأ و پایداری طولانی‌مدت بیماری‌های عفونی در آمریکا تبدیل شده است. امروزه ژنومیک مدرن می‌تواند عوامل بیماری‌زای غیرمنتظره را فراتر از فرضیات سنتی پزشکی آشکار کند.»

پیامدها برای تاریخ بیماری و باستان‌ژنومیک

این شواهد تازه از بیماری جذام باستانی، نشان‌دهنده اهمیت روش‌های زیست‌باستان‌شناسی در بازسازی چشم‌اندازهای سلامت پیشاتاریخ است. مردمان بومی آمریکا با طیف خاصی از بیماری‌ها پیش از ورود اروپاییان مواجه بودند؛ اما تمایز میان بیماری‌های بومی و آن‌هایی که بعداً معرفی شدند، چالشی جدی است. هر کشف جدید باستان‌شناسی، ژنوم‌های تازه‌ای را اضافه می‌کند که به روشن شدن مسیرهای تنوع، تکامل و گسترش بیماری‌ها کمک می‌کند.

شایان ذکر است که میکوباکتریوم لپروماتوزیس هنوز باکتری نسبتاً ناشناخته‌ای است که تنها در سال‌های اخیر شناسایی شده و گستره جغرافیایی و خاستگاه زئونوتیکی آن همچنان در دست بررسی است. این یافته‌های تازه اهمیت غربالگری هدفمند و قابلیت از دست رفتن کشفیات مهم در صورت عدم جستجوی عوامل غیرانتظاری را برجسته می‌کند. رودریگو نورس، انسان‌شناس دانشگاه ملی کوردوبا، می‌گوید: «حالا که می‌دانیم جذام ۴ هزار سال پیش در شیلی وجود داشته، می‌توانیم با هدفمندی بیشتری، به دنبال شواهد آن در سایر نقاط باشیم و دانش خود را از اکولوژی بیماری‌های باستانی گسترش دهیم.»

جمع‌بندی

این مطالعه بنیادی نشان می‌دهد که بیماری جذام، به ویژه گونه میکوباکتریوم لپروماتوزیس، بسیار پیش‌تر از آنچه قبلاً تصور می‌شد در قاره آمریکا وجود داشته و روایت ما درباره تحرک و انتقال بیماری‌های باستانی را متحول می‌کند. با پیشرفت مداوم فناوری‌های ژنتیک باستان‌شناسی، توانایی ما برای ردیابی تاریخ پیچیده بیماری‌های عفونی، روز به روز افزایش می‌یابد و چشم‌اندازهای ژرف‌تری از سلامت، مهاجرت و تاب‌آوری انسان در طول تاریخ ارائه خواهد داد.