نگاهی نو به اختلال وسواس فکری عملی: از بیماری مغزی تا ارتباط با روده

بازنگری در OCD: از اختلال مغزی تا نقش میکروبیوم روده

اختلال وسواس فکری‌عملی (OCD) سال‌هاست به عنوان یکی از پیچیده‌ترین بیماری‌های روانی و یکی از دشوارترین اختلالات قابل درمان در حوزه سلامت روان شناخته می‌شود و تا ۳ درصد جمعیت جهان از آن رنج می‌برند. دلایل اصلی بروز وسواس پیش‌تر به تغییرات شیمیایی مغز، زمینه ژنتیکی و عوامل محیطی نسبت داده می‌شد. اما پژوهش‌های نوین نشان می‌دهد که شاید میکروبیوم روده انسان—یعنی مجموعه متنوع باکتری‌هایی که در دستگاه گوارش زندگی می‌کنند—نقش کلیدی در پیدایش و پیشرفت OCD داشته باشند.

پیش‌زمینه علمی: محور روده-مغز و سلامت روان

مفهوم «محور روده-مغز» امروزه توجه زیادی را در جامعه علمی جلب کرده است. این موضوع به شبکه ارتباطی پیچیده‌ای اشاره دارد که دستگاه گوارش را به سیستم عصبی مرکزی متصل می‌کند. شواهد جدید بیان می‌کند ترکیب باکتری‌های روده‌ای می‌تواند بر سلامت روان اثرگذار باشد و به اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب و مشکلات رشد عصبی مربوط باشد. تا کنون، مطالعاتی به ارتباط احتمالی میان ترکیب میکروبیوم روده و OCD اشاره داشتند، اما مدرک قطعی درباره رابطه علی وجود نداشت.

یافته‌های کلیدی: شواهد ژنتیکی مرتبط باکتری‌های روده و توسعه OCD

تحقیقی تازه که توسط دانشمندان دانشگاه پزشکی چونگ‌کینگ چین انجام شده، قوی‌ترین شواهد تا به امروز را درباره ارتباط علت‌یاب میان میکروبیوم روده و ریسک وسواس ارائه می‌دهد. تیم پژوهشی برای عبور از محدودیت مطالعات ارتباطی، از روش «تخصیص تصادفی مندلی» استفاده کرد—روشی در اپیدمیولوژی ژنتیک که بر مبنای تفاوت‌های ژنتیکی ارثی، رابطه علت و معلولی را شناسایی می‌کند.

پژوهشگران داده‌های گسترده دو مجموعه را بررسی کردند: یکی شامل اطلاعات ژنتیکی و میکروبی از بیش از ۱۸ هزار فرد و دیگری داده‌های ژنتیکی نزدیک به ۲۰۰ هزار فرد مبتلا به OCD. مقایسه این داده‌ها نشان داد که حضور یا عدم حضور برخی از خانواده‌های باکتریایی، با بروز این اختلال ارتباط دارد.

نتایج مطالعه، به نقش محافظتی سه نوع باکتری روده‌ای—پروتئوباکتریا، رومینوکوسه و بیلوفیلا—در برابر وسواس اشاره می‌کند. بر عکس، افزایش میزان باکتری‌های باسیلالس، یوباکتریوم و Lachnospiraceae UCG001 با افزایش خطر ابتلا به OCD همراه بود. جالب اینکه برخی از این باکتری‌ها در دیگر مشکلات سلامت روان نیز دیده شده‌اند؛ مثلاً کاهش رومینوکوسه پیش‌تر در بیماران افسرده هم گزارش شده است.

پیامدها برای درمان و پیشگیری OCD

این یافته‌ها مسیرهای تازه‌ای را برای درک بهتر و مدیریت اختلال وسواس فکری‌عملی پیشنهاد می‌کند. در حال حاضر درمان‌های رایج شامل روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT) و داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRIs) است. با این وجود، ۲۵ تا ۴۰ درصد بیماران پاسخ کافی یا مطلوبی دریافت نمی‌کنند. لذا اصلاح میکروبیوم روده می‌تواند چشم‌انداز درمانی نوینی و انتخاب متفاوتی برای آن دسته از بیماران باشد که به درمان‌های متداول پاسخ نمی‌دهند.

با این حال، نویسندگان پژوهش تاکید دارند که پیش از تبدیل این یافته‌ها به درمان‌های بالینی، نیازمند مطالعات وسیع‌تر و طولی با جمعیت‌های متنوع‌تر و همچنین بررسی دقیق‌تر گونه‌های باکتریایی و محصولات سوخت‌وساز آن‌ها هستیم تا نقش واقعی محور روده-مغز در OCD به‌خوبی روشن شود.

دیدگاه پژوهشگران برجسته

تیم تحقیق می‌نویسد: «مطالعات قبلی وجود یک ارتباط بالقوه میان میکروبیوتای روده و OCD را نشان داده‌اند اما رابطه علی مشخص تاکنون اثبات نشده بود.» آنها می‌افزایند: «تحلیل ما نشان داد که برخی میکروبیوتاهای خاص روده احتمالاً با اختلال وسواس فکری‌عملی رابطه علی دارند و این می‌تواند چشم‌انداز جدیدی برای پیشگیری و درمان این اختلال فراهم کند.»

جمع‌بندی

این مطالعه نقطه عطفی در شناخت ابعاد زیستی اختلال وسواس فکری‌عملی به شمار می‌رود. با ایجاد پیوند مستقیم و احتمالی بین باکتری‌های روده‌ای و OCD، یافته‌ها نه تنها دانش علمی در مورد محور روده-مغز را عمیق‌تر می‌کند، بلکه مسیرهای تازه‌ای برای پیشگیری و درمان این اختلال می‌گشاید. هرچند درمان‌های عملی مبتنی بر اصلاح میکروبیوم روده ممکن است هنوز سال‌ها تا تحقق فاصله داشته باشد، اما این کشفیات امیدی نو برای میلیون‌ها مبتلا به وسواس و خانواده‌های آن‌ها به وجود آورده است.