رازهای ژنتیکی ناشناخته فلات تبت؛ کشف ریشه های جدید در ژنوم انسانی

مطالعه‌ای نوآورانه در حوزه ژنتیک موفق به شناسایی یک «نژاد شبح» مرموز در پیشینه ژنتیکی باستانی جمعیت تبت شده است. پژوهشگران با آنالیز DNA یک اسکلت متعلق به ۷۱۰۰ سال پیش، که در سایت باستان‌شناسی شینگ‌یی در استان یون‌نان چین کشف شد، اطلاعات مهمی به دست آورده‌اند که می‌تواند درک ما از مهاجرت‌های انسان در شرق و جنوب‌شرق آسیا را متحول کند.

کشف در شینگ‌یی: دریچه‌ای به پیشاتاریخ آسیا سایت شینگ‌یی که در تقاطع راهبردی جنوب چین، جنوب‌شرق آسیا و فلات تبت قرار دارد، همواره مورد توجه باستان‌شناسان بوده است. تیمی به سرپرستی پالئوآنتروپولوژیست تیانی وانگ بر روی اسکلتی از یک زن متمرکز شدند که به‌صورت خمیده دفن شده بود؛ روشی رایج در دوران نوسنگی. این فرد نسبت به سایر بقایای انسانی سایت اندکی قدیمی‌تر بود و DNA نسبتاً سالم او نقش کلیدی در ردیابی تاریخ ژنتیکی بشر ایفا کرد.

حفظ استثنایی DNA و تاریخ‌گذاری رادیوکربن DNA باستانی به‌طور معمول بسیار شکننده است و گذر زمان و شرایط محیطی معمولاً این مواد ژنتیکی را تخریب می‌کنند. با این حال، استخوان‌های اسکلت شینگ‌یی به پژوهشگران اجازه داد تا داده‌های ژنتیکی کافی برای یک تحلیل جامع استخراج کنند. تاریخ‌گذاری رادیوکربنی نشان داد که این زن حدود ۷۱۰۰ سال قبل می‌زیسته و یکی از قدیمی‌ترین افرادی است که تاکنون از این منطقه کشف شده‌است.

«نژاد شبح»: دریافتی بی‌سابقه از گذشته از طریق توالی‌یابی ژنوم، پژوهشگران یک رگه ژنتیکی کاملاً متمایز کشف کردند که قدمتی عمیق‌تر نسبت به سایر جمعیت‌های باستانی شرق آسیا دارد. این «نژاد شبح» که ظاهراً نیای اصلی تبتی‌های امروزی است، از لحاظ ژنتیکی با گروه‌های شناخته‌شده باستانی شرق و جنوب‌شرق آسیا تفاوت دارد. زمان دقیق انشعاب این رگه از سایر ژن‌های آسیایی هنوز روشن نیست، اما شواهد حاکی از منشأ بیش از ۴۰ هزار سال پیش دارد.

زمینه‌سازی برای مهاجرت‌های انسانی اولیه موقعیت جغرافیایی یون‌نان به‌عنوان نقطه تلاقی مهاجران، احتمالاً به تنوع ژنتیکی این منطقه افزوده است. مطالعات قبلی شواهدی از منشأ ژنتیکی تبتی‌ها از دره‌های رودخانه زرد و آمور را شناسایی کردند، هرچند هیچ‌کدام به «نژاد شبح» کشف‌شده در شینگ‌یی متصل نمی‌شوند. این یافته‌ها نشان‌دهنده شبکه‌ای پیچیده از مهاجرت‌ها و تعاملات انسانی است که باعث شکل‌گیری جمعیت‌های امروزی شرق آسیا شده‌اند.

پیوند گذشته با تبت امروزی ساختار ژنتیکی شگفت‌انگیز یافت‌شده در اسکلت شینگ‌یی، افق تازه‌ای در فهم منشأ و سازگاری مردمان تبت گشوده است. فرضیه‌هایی وجود داشت که تبتی‌ها بخشی از مقاومت ژنتیکی خود را از همسانان باستانی خود، به‌ویژه دنیسووان‌ها که در فلات تبت می‌زیستند، به ارث برده‌اند. نظریاتی هم ریشه‌های آن‌ها را به گروه‌های اوراسیایی پارینه‌سنگی نسبت داده‌اند. اما طبق یافته‌های اخیر، «نژاد شبح» هیچ شباهتی با نمونه‌های ژنتیکی پیشین ندارد و به‌عنوان یک جمعیت ژنتیکی جداگانه در تاریخ تبت و شرق آسیا شناخته می‌شود.

همان‌گونه که وانگ و همکارانش در نشریه Science Advances اشاره کرده‌اند: «برخی منشأ خاص ژنتیکی ناشناخته را به فراوانی رگه‌های دنیسووان در تبتی‌ها و حضور فیزیکی دنیسووان‌ها نسبت می‌دهند و برخی دیگر ریشه‌های مدرن‌تر، همانند گروه‌های ابتدایی آسیایی را مطرح نموده‌اند. با این حال، این تبار تازه‌شناسایی‌شده یک نژاد عمیقاً منشعب آسیایی است که اثر ژنتیکی پایداری بر تبتی‌های باستان و امروزی داشته است.»

ادامه تلاش برای رمزگشایی از ریشه‌های انسانی این مطالعه همچنین محدودیت‌های داده‌های ژنتیکی موجود، به‌ویژه در جنوب چین و مناطق پیوند دهنده شرق و جنوب‌شرق آسیا، را نشان داد. گذار از شکارگری-گردآوری به جوامع کشاورزی در این مناطق، مهاجرت‌های پیچیده انسانی را رقم زده ولی آثار ژنتیکی آن جز با داده‌های گسترده‌تر قابل شناسایی دقیق نیست. یافته‌ها بیانگر احتمال وجود جمعیت‌هایی باستانی هستند که نقش مهمی در شکل‌گیری ژنوم آسیایی داشته، اما تاکنون از طریق باستان‌شناسی کشف نشده‌اند.

جالب آنکه پژوهشگران اشاره می‌کنند سایت‌هایی مانند پناهگاه صخره‌ای شیاودونگ در یون‌نان، که سابقه فعالیت انسانی بدون وقفه به مدت ۴۳۵۰۰ سال دارد، می‌تواند حلقه وصل میان نژادهای ژنتیکی جداافتاده و جمعیت‌های کنونی آسیا باشد.

نتیجه‌گیری تحلیل ژنتیکی اسکلت ۷۱۰۰ ساله کشف‌شده در یون‌نان، به کشف یک نژاد ژنتیکی مرموز در پیشینه تبتی‌ها منجر شد که بخش‌هایی از تاریخ ژنوم منطقه را بازنویسی می‌کند. این امضای ژنتیکی منحصر به فرد، به خوبی پیچیدگی مهاجرت‌ها و فرآیندهای تکاملی را که منشأ جمعیت‌های متنوع شرق آسیا را رقم زده، به تصویر می‌کشد. با ادامه پژوهش‌ها و گسترش داده‌های ژنتیکی باستانی، امید می‌رود که کشفیات آینده ابعاد بیشتری از داستان پویای پیدایش انسان در آسیا را روشن سازد.