ارتباط شگفت انگیز باکتری های دهانی و بیماری آلزایمر: نگاهی نو به پیشگیری و درمان

کشف ارتباطی غیرمنتظره: باکتری‌های دهان و بیماری آلزایمر

پیشرفت‌های اخیر در علوم مغز و اعصاب و میکروبیولوژی فرضیه‌ای جدید درباره‌ی بیماری آلزایمر مطرح کرده‌اند: به‌جای آنکه این بیماری صرفاً حاصل پیری نورون‌ها و عوامل ژنتیکی بدانیم، ممکن است بخشی از منشا آلزایمر به فرآیندهای عفونی، به‌ویژه به باکتری‌هایی که در دهان ما زندگی می‌کنند، بازگردد. این نظریه نوین با پشتوانه مطالعات علمی متعدد، نگاه سنتی به یکی از شایع‌ترین بیماری‌های عصبی تحلیل‌برنده را به چالش کشیده است.

زمینه علمی: دلایل ناشناخته بیماری آلزایمر

آلزایمر به‌عنوان رایج‌ترین نوع زوال عقل، سال‌هاست با تجمع پلاک‌های آمیلوئید بتا (Aβ) و گره‌های پروتئین تاو در مغز مرتبط دانسته می‌شود. اگرچه سن و ژنتیک از عوامل اصلی ابتلا هستند، اما محرک‌های آغازگر این آسیب‌های مغزی همچنان به طور کامل شناسایی نشده‌اند. پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که عفونت‌ها می‌توانند نقش کلیدی در بروز و پیشرفت آلزایمر ایفا کنند و باعث افزایش توجه به دلایل کمتر مورد توجه قرار گرفته این بیماری شده‌اند.

دستاورد ۲۰۱۹: ارتباط بیماری لثه با آلزایمر

در یک مطالعه مهم در سال ۲۰۱۹، تیمی به رهبری دکتر یان پوتمپا، میکروبیولوژیست دانشگاه لوئیزویل، وجود باکتری Porphyromonas gingivalis - عامل اصلی بیماری لثه - را در بافت مغزی بیماران فوت‌شده مبتلا به آلزایمر شناسایی کرد. این کشف، تئوری مبنی بر نقش عفونت دهان در آغاز و پیشرفت آلزایمر را تقویت نمود.

یافته‌های پیشین بین سلامت ضعیف دهان و زوال عقل ارتباطی را مطرح کرده بودند، اما تیم دکتر پوتمپا پا را فراتر گذاشت. آن‌ها با آلوده کردن دهان موش‌های سالم به باکتری P. gingivalis مشاهده کردند این باکتری نه تنها وارد مغز موش‌ها شده، بلکه موجب افزایش تولید پروتئین‌های آمیلوئید بتا - نشانگر بیماری آلزایمر - نیز می‌شود.

نقش شرکت Cortexyme و کشف جینیپین‌ها

این تحقیق پیشگامانه با همکاری شرکت بیوتکنولوژی Cortexyme و دکتر استیفن دومینی انجام شد. بررسی آن‌ها نشان داد باکتری P. gingivalis آنزیم‌های سمی به نام جینیپین (gingipain) را در مغز آزاد می‌کند. این آنزیم‌ها هم در افراد مبتلا به آلزایمر و هم در کسانی که فقط تغییرات مغزی مرتبط با آلزایمر داشتند - حتی بدون تشخیص زوال عقل - شناسایی شد. این امر نشان می‌دهد که عفونت مغز با P. gingivalis و آنزیم‌هایش می‌تواند سال‌ها پیش از بروز علائم بالینی آغاز گردد.

به گفته مولفان: «شناسایی آنتی‌ژن‌های جینیپین در مغز افراد با آسیب مغزی آلزایمری، حتی بدون زوال عقل بالینی، بیانگر آن است که عفونت مغز با P. gingivalis تنها نتیجه ضعف بهداشت دهان در اثر دمانس نیست، بلکه می‌تواند عاملی پیش از ظهور علائم باشد.»

پیامدهای درمانی و مسیرهای پژوهش آینده

علاوه بر این یافته‌ شگفت‌انگیز، پژوهشگران داروی آزمایشی COR388 را که با هدف مهار فعالیت جینیپین طراحی شده بود، مورد بررسی قرار دادند. درمان با این دارو در موش‌ها منجر به کاهش سطح P. gingivalis در مغز، افت تولید آمیلوئید بتا و کاهش التهاب بافت عصبی شد. اگرچه این نتایج محدود به مدل‌های حیوانی است، اما امید به یافتن شیوه‌های درمانی نوین برای مقابله با آلزایمر را قوت بخشیده است.

جامعه پژوهشی آلزایمر با احتیاط به این نتایج امیدوارکننده نگاه می‌کند. دکتر دیوید رینولدز، مدیر علمی پژوهش آلزایمر، بیان کرد: «داروهایی که پروتئین‌های سمی باکتری را هدف می‌گیرند فعلاً فقط در موش‌ها مؤثر بوده‌اند اما با توجه به فقدان درمان‌های نو در ۱۵ سال اخیر، باید مسیرهای متفاوت را برای مقابله با آلزایمر بررسی کرد.»

نگاهی به آینده: لزوم بازنگری در پیشگیری و شناسایی زودهنگام

این کشفیات بر اهمیت بی‌چون و چرای بهداشت دهان و دندان برای سلامت مغز در بلندمدت تاکید دارد. اگر رابطه سبب‌ساز بین P. gingivalis و آلزایمر در انسان اثبات شود، مراقبت‌های منظم دندانپزشکی و درمان به‌موقع بیماری‌های لثه می‌تواند نقش مهمی در کاهش خطر ابتلا به زوال عقل ایفا کند.

با این وجود، متخصصان هشدار می‌دهند که اگرچه حضور نشانه‌های باکتریایی در مغز بسیار قابل توجه است، اما هنوز شواهد قطعی مبنی بر رابطه علت و معلولی ارائه نشده است. همچنین هنوز مشخص نیست که پیشگیری یا درمان بیماری لثه در انسان تا چه اندازه می‌تواند مانع بروز یا پیشرفت آلزایمر شود.

آزمایش‌های بالینی و پژوهش‌های آتی مورد نیاز است تا چگونگی بهره‌برداری از محور مغز-دهان برای تشخیص زودهنگام، پیشگیری و درمان نوآورانه بیماری‌های عصبی مشخص شود.

جمع‌بندی

ارتباط نوظهور بین بیماری لثه و آلزایمر تغییری مهم در درک ما از ریشه‌های زوال عقل ایجاد نموده است. کشف حضور باکتری‌های دهانی و پروتئین‌های سمی آن‌ها در مغز بیماران آلزایمری، دریچه‌ای نو به پژوهش‌های علمی و روندهای نوآورانه درمانی گشوده است. در حالی که پژوهش‌ها ادامه دارد، حفظ بهداشت دهان و دندان می‌تواند علاوه بر لبخند، نقشی اساسی در سلامت مغز ایفا کند و شاید از زوال عقل در آینده جلوگیری نماید.