5 دقیقه
نقش حیاتی نور خورشید در اکوسیستم‌های اقیانوسی
نور خورشید شریان اصلی حیات در اقیانوس‌ها است و انرژی لازم برای شبکه عظیم زندگی دریایی را در لایه بالایی آب تأمین می‌کند؛ لایه‌ای که به نام زون نوری (Photic Zone) شناخته می‌شود. این ناحیه معمولاً از سطح سطح اقیانوس تا عمق ۸۰ متر در آب‌های گرمسیری شفاف امتداد دارد و شرایط مناسب برای فتوسنتز، پایه زنجیره غذایی اقیانوسی را فراهم می‌کند. در این بخش، فیتوپلانکتون‌ها، علف‌های دریایی و کلپ با استفاده از انرژی خورشیدی اکسیژن تولید می‌کنند و منبع اصلی تغذیه برای ماهی‌ها، مرجان‌ها، سخت‌پوستان و پستانداران دریایی محسوب می‌شوند. اما یافته‌های جدید علمی نشان می‌دهد زون نوری اقیانوس به طور نگران‌کننده‌ای در حال کاهش است که این موضوع تعادل اکوسیستم‌های دریایی را به خطر انداخته است.
مطالعات جدید و روند تاریک‌تر شدن اقیانوس‌ها
مطالعات پیشگامانه‌ای که توسط دکتر توماس دیویس (دانشگاه پلیموث) و دکتر تیم اسمیت (دانشگاه اکستر) رهبری شده، ابعاد این پدیده را بررسی کرده است. با تجزیه و تحلیل داده‌های ماهواره‌ای ناسا بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۲۲ و به‌کارگیری مدل‌های عددی پیشرفته، پژوهشگران دریافتند که طی دو دهه اخیر بیش از ۲۰ درصد از مساحت اقیانوس‌های جهان به شدت تاریک‌تر شده است. در حدود ۱۰ درصد از مناطق اقیانوسی، عمق زون نوری بیش از ۵۰ متر کاهش یافته و در ۲.۶ درصد این کاهش بیش از ۱۰۰ متر بوده است. این کاهش‌ها به طور قابل توجهی زیستگاه گونه‌هایی که به نور وابسته هستند را محدود می‌کند و رقابت میان جانداران دریایی را افزایش می‌دهد.
دیدگاه متخصصان درباره تهدیدات اکوسیستمی
دکتر دیویس می‌گوید: «تحقیقات پیشین نشان داده‌اند که رنگ سطح اقیانوس در ۲۰ سال اخیر تغییر کرده است که احتمالا به دلیل تغییرات جمعیتی فیتوپلانکتون‌ها بوده است. نتایج ما شواهد جدیدی ارائه می‌دهد که همین تغییرات باعث تاریک‌تر شدن وسیع اقیانوس و کاهش زیستگاه گونه‌هایی می‌شود که برای بقا و تولیدمثل به نور خورشید و حتی نور ماه نیاز دارند.» دکتر اسمیت نیز تاکید می‌کند: «چنانچه عمق زون نوری در مناطق گسترده‌ای حدود ۵۰ متر کاهش یابد، جانورانی که به نور نیاز دارند مجبور می‌شوند به سطح نزدیک‌تر بیایند و رقابت شدیدتری برای غذا و منابع حیاتی داشته باشند.»
دلایل تاریک‌تر شدن اقیانوس‌ها چیست؟
عمق و شفافیت زون نوری بسته به عواملی مانند زاویه و شدت تابش نور خورشید، شفافیت آب و میزان ذرات معلق تغییر می‌کند. در مناطق استوایی که نور با زاویه مستقیم به سطح آب می‌تابد، نفوذ نور به عمق بیشتر و حمایت از تنوع زیستی بالاتر امکان‌پذیر است. اما با افزایش ذرات معلق، مواد آلی و شکوفایی جلبکی، میزان نفوذ نور به لایه‌های عمیق‌تر کاهش می‌یابد.
تحقیقات اخیر نقش تغذیه‌گرایی بیش از حد (اوتروفیکاسیون) را برجسته کرده‌اند؛ پدیده‌ای که در اثر ورود مواد مغذی از کشاورزی و شهرنشینی منجر به رشد انفجاری جلبک‌ها و فیتوپلانکتون‌ها می‌شود. این شکوفایی‌ها در ابتدا تولید اولیه را افزایش می‌دهد اما در نهایت با سد کردن عبور نور، به ویژه در نزدیکی سواحل و مصب‌ها، از انتقال نور به اعماق جلوگیری می‌کند. تغییرات در الگوهای چرخش جهانی آب‌های اقیانوسی نیز با تاثیرات ناشی از تغییرات اقلیمی، سبب توزیع متفاوت این مواد مسدودکننده نور در مناطق وسیع اقیانوسی می‌شوند.
تفاوت‌های منطقه‌ای و پیامدهای تغییر اقلیم
گرچه ممکن است تصور شود پدیده «تاریک‌تر شدن اقیانوس‌ها» مختص مناطق ساحلی آلوده یا مناطق با فعالیت انسانی بالا است، اما مدل‌های ماهواره‌ای نشان می‌دهند که این روند دامنه‌ای جهانی دارد. مناطقی چون جریان خلیج، دریاهای قطبی و حتی گرداب‌های میانی اقیانوس نشانگر کاهش قابل توجه در عمق زون نوری هستند. در آب‌های قطبی شمالگان و جنوبگان که منطقه نفوذ نور به طور طبیعی کمتر از ۱۰ متر است، افزایش ضخامت جلبک‌ها و ذرات معلق موجب تسریع از دست رفتن زیستگاه‌های نوری شده است.
یکی از نمونه‌های بارز، شکوفایی جلبکی گسترده‌ای است که اخیراً در اطراف صخره‌های بزرگ جنوبی استرالیا ثبت شده و باعث مرگ و میر گسترده با کاهش شدید تابش نور برای گونه‌های پایه شده است.
پیامدها برای اقلیم، تنوع زیستی و سلامت بشر
تاریک‌تر شدن اقیانوس‌ها پیامدهای گسترده‌ای دارد. کاهش تعداد موجودات فتوسنتزکننده، توانایی اقیانوس برای تولید اکسیژن و جذب دی‌اکسیدکربن جو را تضعیف می‌کند و این امر دفاع طبیعی زمین در برابر تغییر اقلیم را کاهش می‌دهد. زون نوری کوچک‌تر همچنین می‌تواند بر شیلات جهانی، تنوع زیستی دریایی و معیشت جوامع ساحلی تاثیرگذار باشد.
دکتر دیویس می‌افزاید: «ما برای هوای تنفسی، ماهی‌های مصرفی، مقابله با تغییرات اقلیمی و سلامت کلی زمین وابسته به اقیانوس و زون نوری آن هستیم. مجموع یافته‌های ما زنگ خطری جدی است و بر ضرورت پایش مستمر اقیانوس و مدیریت محیط زیستی موثر تاکید دارد.»
جمع‌بندی
تاریک‌تر شدن سریع اقیانوس‌های زمین، که توسط داده‌های ماهواره‌ای و مطالعات دریایی تایید شده، نشانگر تغییری اساسی در محیط‌های اقیانوسی است. با کاهش عمق زون نوری و نفوذ کمتر نور خورشیدی به آب‌های جهان، تعادل ظریف اکوسیستم‌های دریایی در معرض تهدید قرار گرفته است. مقابله با این چالش مستلزم توجه جهانی به کاهش آلودگی، مدیریت ورود مواد مغذی و کنترل تغییرات اقلیمی است تا بتوان از حیات دریایی، شیلات جهانی و سلامت سیاره در دوران پرابهام کنونی محافظت کرد.
نظرات