کشف ارتباط ابتلا به کرونا با تجمع پروتئین های آمیلوئید بتا و افزایش خطر آلزایمر

یک مطالعه نوآورانه از دانشگاه ییل نشان داده است که ابتلا به کووید-۱۹ ممکن است باعث تجمع پروتئین‌های آمیلوئید بتا شود؛ یکی از ویژگی‌های اصلی بیماری آلزایمر. نکته شگفت‌انگیز این است که این تجمع تنها محدود به مغز نیست، بلکه در چشم‌ها نیز رخ می‌دهد. این یافته جدید می‌تواند زوایای تازه‌ای بر علت‌های زیستی مه‌مغزی، یکی از شایع‌ترین علائم شناختی پس از ابتلا به کرونا، و زمینه‌های تحقیق و تشخیص آینده بیماری آلزایمر باز کند.

پیشینه علمی: مه‌مغزی و پلاک‌های پروتئینی

بسیاری از افرادی که از بیماری کووید-۱۹ بهبود یافته‌اند، مشکلات ماندگار عصبی مانند فراموشی، سردرگمی و دشواری در تمرکز را تجربه می‌کنند که به طور کلی با اصطلاح «مه‌مغزی» شناخته می‌شود. دانشمندان در سال‌های اخیر تلاش بسیاری کرده‌اند تا مکانیسم‌های بروز این علائم شناختی پس از عفونت ویروسی را روشن سازند. تحقیقات پیشین درباره آلزایمر نشان داده بود که پلاک‌های آمیلوئید بتا، که به صورت توده‌های چسبناک پروتئینی در مغز و شبکیه افراد مبتلا یافت می‌شوند، ارتباطات عصبی را مختل می‌سازند. با این حال، تاکنون شواهد محدودی از ارتباط بین عفونت‌های ویروسی و تشکیل این پلاک‌ها خارج از بیماری‌های تخریب عصبی وجود داشت.

مطالعه ییل: روش‌ها و یافته‌ها

تیم تحقیقاتی تحت هدایت دانشگاه ییل برای بررسی این ارتباط، نمونه‌های بافت شبکیه انسان پس از مرگ و ارگانوئیدهای شبکیه (فرهنگ‌های سه‌بعدی بافتی مشتق از سلول‌های بنیادی) را تجزیه و تحلیل کردند. از آنجا که شبکیه چشم به عنوان بخشی از سیستم عصبی مرکزی به راحتی در دسترس است، بستر مناسبی برای مطالعه تغییرات مولکولی مشابه مغز فراهم می‌کند.

تمرکز مطالعه بر دو پروتئین مهم یعنی نوروپیلین-۱ (NRP1) و آنزیم تبدیل‌کننده آنژیوتانسین ۲ (ACE2) بود که برای ورود ویروس SARS-CoV-2 به سلول‌ها حیاتی‌اند. به کمک آنالیز RNA، پژوهشگران دریافتند که بیان NRP1 به میزان قابل توجهی در سلول‌های عصبی و گلیال بافت شبکیه افرادی که به کووید-۱۹ مبتلا شده بودند، بالا است. این یافته نشان می‌دهد ویروس می‌تواند از NRP1 برای ورود به سلول‌های شبکیه و احتمالاً مغز استفاده کند.

نکته قابل توجه این است که هم در بافت شبکیه بیماران مبتلا به کووید-۱۹ فاقد زوال عقل پیشین و هم در ارگانوئیدهای در معرض ویروس، مقدار آمیلوئید بتا به طور محسوسی افزایش یافت. همچنین، با مواجهه ارگانوئیدها با پروتئین اسپایک ویروس که عامل ورود به سلول است، تجمع آمیلوئید بتا شدت گرفت. جالب‌تر اینکه، با اضافه کردن مهارکننده NRP1، تجمع این پروتئین آسیب‌رسان کاملاً متوقف شد.

پیامدها: سلامت چشم و مغز، و اهداف درمانی جدید

شکل‌گیری پلاک‌های شبیه آلزایمر در شبکیه و مغز بیماران کووید-۱۹ می‌تواند نگرش ما را به بیماری‌های عصبی و چگونگی رصدشان تغییر دهد. اگر میزان آمیلوئید بتا در شبکیه با مغز همبستگی داشته باشد، معاینه غیرتهاجمی چشم می‌تواند به ابزاری عملی برای تشخیص زودهنگام بیماری‌های مخرب عصبی مرتبط با عفونت‌های ویروسی تبدیل گردد.

علاوه بر این، مطالعه نشان می‌دهد هدف قرار دادن NRP1 می‌تواند از بروز یا پیشرفت عوارض عصبی کووید-۱۹ مانند مه‌مغزی و حتی کاهش توان شناختی مزمن جلوگیری کند. دکتر برایان هافلر از دانشکده پزشکی ییل اشاره می‌کند: «درگیری NRP1 در تجمع آمیلوئید بتا، یک هدف مولکولی مشخص برای تحقیقات آتی فراهم می‌کند.»

آمیلوئید بتا: بیش از یک نشانگر بیماری؟

اگرچه آمیلوئید بتا همواره به عنوان عامل آلزایمر شناخته شده است، اما اکنون دانشمندان کارکرد دفاعی بالقوه‌ای برای آن مطرح می‌کنند. از لحاظ ساختاری، آمیلوئید بتا به پپتیدهای ضد میکروبی شباهت دارد و احتمالا در مقابله با عفونت و به دام انداختن عوامل بیماری‌زا تشکیل می‌شود. این فرضیه می‌تواند توضیح دهد که چرا عفونت‌های ویروسی مثل کووید-۱۹ موجب افزایش تولید آمیلوئید بتا می‌شوند.

با توجه به ضعف سد خونی مغز در بیماران آلزایمر، تجمع این پروتئین پس از عفونت می‌تواند نوعی تلاش دفاعی مغز به شمار رود.

چشم‌انداز آینده: توسعه تحقیقات و آزمایش‌های بالینی

تیم ییل اکنون در حال آغاز مطالعات بالینی برای بررسی این است که آیا بازماندگان کووید-۱۹ در معرض ریسک بالاتری برای اختلالات عصبی مزمن همچون آلزایمر قرار دارند یا نه. هدف نهایی آنها، به گفته دکتر هافلر، پیشگیری از آسیب مزمن عصبی ناشی از کرونا و استفاده از مهارکننده‌های NRP1 و داروهای مشابه برای مقابله با پاتولوژی‌های پروتئینی و افت شناختی است.

این یافته‌ها همچنین این پرسش را مطرح می‌کند که آیا سایر ویروس‌ها توان راه‌اندازی فرآیندهای پاتولوژیک مشابه را دارند یا خیر. با توجه به تداوم بررسی پیامدهای کرونا، تحقیق در زمینه رابطه میان عفونت‌های ویروسی، تجمع پروتئین‌ها و سلامت سیستم عصبی در اولویت خواهد بود.

جمع‌بندی

شواهد جدید ارتباط مستقیمی میان ابتلا به کووید-۱۹ و تشکیل پلاک‌های آمیلوئید بتا مشابه آلزایمر در شبکیه و مغز آشکار می‌کند که می‌تواند توضیح بهتری برای علائم مداوم شناختی مانند مه‌مغزی پس از ویروس باشد. این نتایج نه تنها جایگاه شبکیه را به عنوان پنجره‌ای به سلامت مغز برجسته می‌کند، بلکه مسیرهای تازه‌ای برای تشخیص و درمان هدفمند عوارض عصبی عفونت‌های ویروسی باز می‌نماید. ادامه تحقیقات برای درک کامل این فرآیندها و توسعه رویکردهای مؤثر جهت محافظت از مغز در دراز مدت ضروری است.