8 دقیقه
در سال 1972، پزشکان متوجه موردی عجیب شدند: نمونه خون یک زن باردار از نظر داشتن یک مولکول سطحی که روی گلبول‌های قرمز شناخته‌شده دیگر وجود داشت، خالی بود. این فقدان برای بیش از پنج دهه یک ابهام پزشکی باقی ماند. در سال 2024، تیمی از پژوهشگران از بریتانیا و اسرائیل سرانجام علت را شناسایی کردند و یک سیستم گروه خونی انسانی تازه‌تشخیص‌داده‌شده را که با آن نشانگر گمشده مرتبط است، توصیف کردند.
چگونه یک مولکول گمشده پرونده پنجاه‌ساله را دوباره باز کرد
وقتی اکثر مردم عبارت «گروه خونی» را می‌شنوند، ابتدا به سیستم‌های شناخته‌شده مانند ABO و Rh فکر می‌کنند. اما گلبول‌های قرمز انسان بر سطح خود مجموعه متنوعی از پروتئین‌ها و قندها را دارند که بهعنوان برچسب‌های آنتیژنی عمل می‌کنند. این آنتی‌ژن‌ها به دستگاه ایمنی می‌گویند کدام سلول‌ها «خودی» هستند و کدام یک بیگانه؛ تمایزی که در موقعیت‌هایی مانند انتقال خون اهمیت حیاتی پیدا میکند و میتواند تفاوت میان سلامت و واکنشهای ایمنی را رقم بزند.
در آزمون‌های روتین، بیش از 99.9٪ افراد یک آنتیژن شناخته‌شده به‌نام AnWj را حمل می‌کنند. گلبول‌های قرمز بیمار سال 1972 فاقد این نشانگر بودند و برای سال‌ها پژوهشگران از خود می‌پرسیدند آیا این موضوع یک خطای آزمایشگاهی است، یک وضعیت گذرا یا نشانه‌ای از یک صفت وراثتی نادر.
از کار ژنتیکیِ دقیق تا نام‌گذاری یک سیستم جدید
مطالعه پرونده‌های بایگانی شده بانکهای خون، گزارش‌های موردی قدیمی و کار آزمایشگاهی دقیق و غیروابسته در طول دهه‌ها سرانجام عامل مولکولی را آشکار کرد: جهش‌هایی در ژن MAL. ژن MAL رمزگذار یک پروتئین کوچک متصل به غشا است که در پایداری غشاهای سلولی و تسهیل انتقالهای درون‌سلولی نقش دارد. از آنجا که آنتیژن AnWj روی همین پروتئین قرار دارد، گروه پژوهشی این رده‌بندی تازه را «گروه خونی MAL» نامید.
لوییز تیلی، هماتولوژیستی از سازمان خدمات سلامت بریتانیا (NHS) که بخش زیادی از تحقیق طولانیمدت را رهبری کرد، این نتیجه را «دستاوردی بزرگ» توصیف کرد و آن را نتیجه سال‌ها تلاش‌های مشترک دانست که مراقبت از بیماران نادر را بهبود می‌بخشد. تیم ساچ‌ول، زیست‌شناس سلولی از دانشگاه وست آو انگلند، بر دشواری‌های عملی تأکید کرد: «MAL پروتئینی بسیار کوچک با خصوصیات خاصی است که شناسایی آن را دشوار می‌کرد و ما را واداشت مسیرهای مختلف تحقیقاتی را دنبال کنیم تا شواهد لازم برای اثبات وجود این سیستم گروه خونی را گردآوری کنیم.» این یافته نمونه‌ای از ترکیب کلینیکال دیتابیس‌های بایگانی، فنآوریهای مولکولی مدرن و همکاری‌های بین‌المللی است.
چگونه پژوهشگران ثابت کردند که ژن مسئول است
برای آنکه تحقیق فراتر از همبستگی رود، تیم از ژنتیک کارکردی استفاده کرد. آنها یک نسخه طبیعی از ژن MAL را وارد سلول‌های خونی که از نظر AnWj-منفی بودند کردند و مشاهده نمودند که این سلول‌ها شروع به نمایش آنتیژن AnWj کردند. این آزمایش بازگردانی (restoration experiment) شواهد قاطعی فراهم آورد که نشان می‌داد خودِ MAL — و نه عامل دیگری نامرتبط — تعیین‌کننده حضور آنتیژن AnWj است. چنین بازسازیِ فنکسیون، استانداردی قوی در تعیین رابطه علی بین ژن و صفت آنتیژنی محسوب می‌شود.
در همه بیمارانی که در مطالعه با فنوتیپ AnWj-منفی شناسایی شدند، زمانی که هر دو نسخهٔ ژن (آللها) تحت‌تأثیر قرار گرفته بودند، همان جهش MAL دیده شد. با این حال، پژوهشگران به طور جالبی سه فرد را نیز یافتند که بدون داشتن آن جهشها AnWj را از دست داده بودند؛ این مشاهده نشان میدهد که برخی اختلالات خونی یا مکانیسم‌های تنظیمی میتوانند بیان آنتیژن را سرکوب کنند و فقدان نشانگر همیشه به‌معنای جهش ژنتیکی نیست. بنابراین تشخیص از نظر آزمایش‌های سرولوژی و آزمایش ژنتیکی مکمل یکدیگر خواهند بود.
پیامدهای بالینی: چرا این موضوع برای انتقال خون اهمیت دارد
انتقال خون بر اساس تطابق آنتی‌ژن‌ها انجام می‌شود. اگر پروفایل آنتیژنی دهنده و گیرنده تطابق نداشته باشد، واکنشهای پادتن میتواند از خفیف تا تهدیدکننده برای زندگی متغیر باشد. تاریخ پزشکی نمونه‌هایی از نتایج فاجعه‌بار را نشان میدهد که ناشی از ناسازگاری‌های نادر آنتیژنی بوده‌اند؛ بنابراین شناسایی حتی سیستم‌های بسیار نادر مانند MAL/AnWj اهمیت عملی دارد.
اگرچه سیستم MAL/AnWj فقط بخش اندکی از انتقال خون‌ها را تحت‌تأثیر قرار میدهد و در جمعیت بسیار نادر است، شناخت آن اهمیت بالینی دارد زیرا فعال‌سازی واکنش ایمنی علیه آنتی‌ژن‌های ناهماهنگ میتواند منجر به مشکلات حاد همولیتیک یا پیامدهای طولانیمدت شود. اکنون که نشانگرهای ژنتیکی زمینه‌ساز وضعیت AnWj-منفی شناخته شده‌اند، آزمایشگاه‌ها میتوانند مشخص کنند که فنوتیپ بیمار وراثتی است یا ناشی از سرکوب بیان آنتیژن. این تمایز میتواند پرچم خطر برای بیماریهای زمینه‌ای دیگر باشد و استراتژی انتقال خون را برای آن افراد راهنمایی کند؛ از جمله دسترسی به خون سازگار، استفاده از فرآورده‌های خاص خون یا برنامه‌ریزی ژنتیکی برای دریافت‌کنندگان با تاریخچه حساسیت.
راهکارهای آزمایشگاهی و بانکهای خون
ادغام تستهای مولکولی مبتنی بر ژن MAL بهعنوان تکمیلکننده روش‌های سرولوژیک میتواند حساسیت تشخیصی را در موارد پیچیده افزایش دهد. با این حال، چالشی که وجود دارد این است که نباید بار آزمایشی غیرضروری بر بانکهای خون تحمیل شود. بهتر است الگوریتم‌های کنترلی تعریف شوند: ابتدا آزمون سرولوژی صورت گیرد و در مواردی که نتیجه نامشخص یا نشان‌دهنده نقص احتمالی است، پیگیری با آزمایش ژنتیکی MAL انجام شود. چنین رویکردی تعادل بین دقت تشخیصی و صرفه‌جویی منابع را ممکن می‌سازد.
آنچه هنوز نیاز به یادگیری داریم
سؤالات کلیدی همچنان بی‌پاسخ مانده‌اند. چرا آنتیژن AnWj تنها پس از تولد ظاهر می‌شود؟ آیا جهش در MAL اثرات فیزیولوژیک ظریف دیگری غیر از تغییر نمایش آنتیژن دارد؟ در گروه مورد مطالعه، هیچ بیماری مشخص یا ناهنجاری سلولی پایدار و سازگاری به جهش نسبت داده نشد، اما اندازه نمونه کوچک است چرا که چنین مواردی نادر هستند.
تحقیقات آینده باید به موارد زیر بپردازند: فراوانی جمعیت‌شناختی آنتیژن AnWj و گروه خونی MAL در جمعیت‌های مختلف، مکانیزم‌هایی که موجب سرکوب بیان آنتیژن در بیماران بدون جهش می‌شوند، و بهترین شیوه‌ها برای ادغام غربالگری MAL در جریان‌های کاری بانک خون بدون ایجاد بار آزمایشی غیرضروری. علاوه بر این، مطالعات عملکردی گسترده‌تر روی پروتئین MAL میتواند نقش‌های احتمالی آن در رفتار غشا، تبادل غشایی و بیماریهای مرتبط را روشن کند؛ این امر علاوه بر اهمیت سرولوژیک، از منظر زیست‌شناسی سلولی نیز مهم است.
تحقیقات جمعیتی و ژنتیک پزشکی
تحقیقات ژنتیکی بر روی نمونههای بزرگ‌تر و پایگاه‌های داده جمعیتی میتواند میزان بروز واقعی آلل‌های مؤثر بر AnWj-منفی را تخمین بزند. بررسی‌های همبستگی میان ژن MAL و سایر نشانگرها یا بیماری‌ها (مانند اختلالات غشایی، بیماریهای ایمنی یا پاسخ به عفونت‌ها) میتواند بینش‌های جدیدی ارائه دهد. این نوع تحلیل‌ها همچنین میتواند نشان دهد که آیا جهشهای MAL در برخی جمعیت‌ها فراوان‌تر است و آیا اقداماتی مانند ثبت بیماران نادر یا شبکه‌های بین‌المللی نمونه‌برداری میتواند دسترسی به خون سازگار را تسهیل کند.
دیدگاه تخصصی
«کشف‌هایی مانند این به ما یادآوری می‌کنند که زیست‌شناسی انسان هنوز شگفتی‌هایی در دل خود دارد»، می‌گوید دکتر آملیا هارت، یک متخصص فرضی اما واقع‌گرایانه در پزشکی انتقال خون. «برای خدمات خون‌رسانی، چالش جنبهٔ عملیاتی است: شناسایی افرادی که به مراقبت ویژه نیاز دارند، فراهم‌سازی خون سازگار و انجام همهٔ این‌ها به‌طور مقرون‌به‌صرفه. دانستن ژن پشت یک آنتیژن نادر به ما امکان میدهد تستهای ژنتیکی دقیق توسعه دهیم که در مواقعی که سرولوژی نتیجهٔ قاطعی نمی‌دهد، مورد استفاده قرار گیرند.»
برای بیمارانی که به‌علت جهشهای وراثتی در MAL، AnWj-منفی هستند، آزمایش ژنتیک اکنون وضوح بیشتری فراهم میکند: تمایز بین وراثت و سرکوب، برنامه‌ریزی شخصی‌سازی‌شدهٔ انتقال خون و هشدار زودهنگام نسبت به عوارض ممکن. برای پژوهشگران، کشف ارتباط MAL با آنتیژن AnWj نمونه‌ای از این است که چگونه دادههای آرشیوی دقیق، فنآوریهای مولکولی و همکاری‌های بین‌المللی میتوانند معماهای نسل‌ها را حل کنند و پایبندی به استانداردهای تحقیقاتی میتواند نتایجی با اهمیت بالینی قابل‌اعتماد تولید نماید.
در مجموع، معرفی سیستم گروه خونی MAL و تعیین پایه ژنتیکی فقدان آنتیژن AnWj نه تنها شکافی تاریخی در دانش هماتولوژی را پر میکند، بلکه مسیرهایی عملی برای بهبود ایمنی انتقال خون، توسعه آزمایش‌های مولکولی هدفمند و طراحی مطالعات آینده در زمینه ژنتیک و سرولوژی بالینی گشوده است. این کشف نمونه‌ای از پیشرفت ترکیبی بین علم پایه و کاربرد بالینی است که میتواند استانداردهای مراقبت از بیماران نادر را ارتقا دهد و ابزارهای تشخیصی جدیدی برای جامعه پزشکی فراهم آورد.
منبع: sciencealert
نظرات
مکس_
جالبه ولی یه کم اغراق داره این «دستاورد بزرگ»؛ باید رو جمعیت‌های بزرگ‌تر ثابت بشه، وگرنه زود نتیجه‌گیری می‌کنن.
کوینهان
خوب؛ ترکیب بایگانی و ژنتیک راه درسته. امیدوارم مسئولان الگوریتم‌های عاقلانه برای تست بذارن تا بار اضافی نیفته.
پمپزون
من تو بانک‌خون یه مورد سرکوب آنتیژن دیدم، الان بیش‌تر میفهمم. اجراش تو عمل اما دردسر داره، کلی چالش لجستیکی...
بیوانیکس
معقول به نظر میاد، داده‌ها قانع‌کننده‌ان ولی باید ببینیم تو جمعیت‌های مختلف هم تکرار میشه
دیتاپالس
وااای، این داستان پنجاه ساله مثل یه فیلم علمی تخیلیه! اینکه یه پروتئین کوچیک اینقدر اثر بذاره، محشره...
ارسال نظر