بررسی دوباره تأثیر بازی های ویدیویی بر رشد شناختی کودکان: یافته های شگفت انگیز مطالعات جدید

پژوهش‌های تازه باورهای قدیمی درباره بازی‌های ویدیویی و رشد هوش را به چالش می‌کشند

امروزه استفاده کودکان از رسانه‌های دیجیتال، به یکی از مشخصه‌های اساسی دوران کودکی تبدیل شده و همواره بحث‌هایی در خصوص تأثیر آن بر رشد هوش و توانایی‌های شناختی به راه می‌افتد. برخلاف نگرانی‌هایی که پیرامون اثرات منفی بازی‌های ویدیویی بر رشد تحصیلی و ذهنی وجود دارد، نتایج یک مطالعه مهم منتشرشده در سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد این بازی‌ها می‌توانند تأثیر مثبتی روی هوش کودکان داشته باشند.

بررسی زمان استفاده از صفحات نمایش: دستاوردهای کلیدی طرح پژوهشی ABCD

گروهی از پژوهشگران بین‌المللی از هلند، آلمان و سوئد با بهره‌گیری از داده‌های مطالعات پیشرفت مغز و شناخت نوجوانان (ABCD) – که تقریباً ۱۰ هزار کودک آمریکایی ۹ تا ۱۰ ساله را شامل می‌شد – تجزیه و تحلیل گسترده‌ای انجام دادند. مطابق این داده‌ها، شرکت‌کنندگان به طور متوسط روزانه حدود ۲.۵ ساعت به تماشای تلویزیون یا ویدیوهای آنلاین، یک ساعت به انجام بازی‌های ویدیویی و نیم ساعت به ارتباطات اجتماعی آنلاین می‌پرداختند.

در بازه پیگیری دو ساله، بیش از ۵۰۰۰ نفر از این کودکان دوباره مورد ارزیابی قرار گرفتند تا تغییرات هوش آن‌ها سنجیده شود. نتایج جالب توجه بود: کودکانی که مدت بیشتری نسبت به میانگین صرف بازی‌های ویدیویی می‌کردند، به طور میانگین تا ۲.۵ نمره به میزان IQ خود افزوده بودند؛ رشدی بالاتر از میزان معمول انتظاری در این بازه سنی.

شیوه سنجش هوش و کنترل متغیرها

افزایش IQ با آنالیز وظایف استاندارد شده‌ای در حوزه‌هایی مانند درک مطلبِ خواندن، استدلال فضایی-بصری، حافظه، انعطاف‌پذیری ذهنی و خودکنترلی اندازه‌گیری شد که تصویری جامع از هوش ارائه می‌دهد. این مطالعه همچنین با دقت متغیرهای مهمی نظیر عوامل ژنتیکی و پیش‌زمینه‌های اقتصادی-اجتماعی را لحاظ کرد تا تاثیر عوامل بیرونی که پیش از این نتایج تحقیقات مشابه را مخدوش کرده بود، به حداقل برساند.

نکته قابل توجه دیگر این بود که زمان صرف‌شده برای تماشای تلویزیون یا حضور در شبکه‌های اجتماعی تأثیر معنی‌داری – چه مثبت و چه منفی – بر توانایی‌های شناختی کودکان نشان نداد. این یافته تفاوت اثرات انواع تعامل دیجیتال را بر مغز نوپا نشان می‌دهد و بحث بر سر زمان استفاده از نمایشگر را پیچیده‌تر می‌کند.

دیدگاه متخصصان و پیامدهای آینده‌نگرانه

پژوهشگران این مطالعه در گزارش خود آورده‌اند: «رسانه‌های دیجیتال دنیای کودکان امروز را شکل داده‌اند، اما آثار آن‌ها بر توانایی شناختی همچنان موضوع مجادله است.» آن‌ها تأکید کردند: «ترکیب داده‌های ژنتیکی در پژوهش‌های آتی می‌تواند به روشن‌تر شدن ارتباط علت و معلولی کمک کند و نقش ویژگی‌های وراثتی را مشخص‌تر سازد.»

تورکل کلینگبرگ، عصب‌شناس مؤسسه کارولینسکا سوئد و یکی از اعضای این تیم تحقیقاتی نیز نتایج را این‌گونه تفسیر کرد: «یافته‌های ما تأیید می‌کند که زمان صرف‌شده پای نمایشگرها – در کل – لطمه‌ای به توانایی شناختی کودکان نمی‌زند و حتی بازی‌های دیجیتال می‌توانند موجب تقویت ملایم هوش شوند.»

تحقیقات گذشته در زمینه تاثیر رسانه‌های دیجیتال همواره نتایج ضد و نقیضی داشته‌اند که عمدتاً به دلیل تعداد نمونه کم یا نادیده گرفتن نقش ژنتیک و وضعیت اجتماعی-اقتصادی بوده است – نقاط ضعفی که در این پژوهش جدید برطرف شده‌اند. با این حال، نویسندگان مقاله تأکید دارند که بررسی های بیشتر به منظور درک کامل‌تر ابعاد گوناگون تأثیرات استفاده دیجیتال، از جمله پیامدهای فیزیکی، روانشناختی و عملکرد تحصیلی ضرورتی جدی دارد.

اهمیت فراگیر و برنامه‌های مطالعاتی آینده

گرچه تمرکز پژوهش تنها بر کودکان آمریکای شمالی بوده و هنوز تمایزی میان انواع مختلف بازی‌های ویدیویی قائل نشده است، اما این تحقیق بار دیگر تاکید می‌کند که هوش کودکان ثابت نبوده و قابل تغییر است. پژوهشگران قصد دارند تلاش خود را برای مطالعه عوامل محیطی دیگر و شناسایی ارتباط این افزایش شناختی با رشد مغزی در کودکی گسترش دهند.

کلینگبرگ اشاره می‌کند: «ما تأثیر رفتارهای مبتنی بر صفحه نمایش را بر تحرک بدنی، خواب، سلامت روان یا پیشرفت تحصیلی بررسی نکرده‌ایم و به همین دلیل، نباید این نتایج را بدون احتیاط به همه حوزه‌ها تعمیم داد. مطالعات آینده به بررسی این کمبودها خواهند پرداخت و چشم‌اندازی جامع‌تر درباره نقش محیط‌های دیجیتال در فرایند رشد ارائه خواهند کرد.»

جمع‌بندی

شواهد جدید نشان می‌دهد انجام بازی‌های ویدیویی قادر است به میزان کمی توانمندی‌های ذهنی کودکان را افزایش دهد و در تضاد با باورهای مرسوم، لزوماً برای کودک مضر نیست. این مطالعه که با درنظر گرفتن متغیرهای ژنتیکی و اجتماعی انجام شده، نشان می‌دهد همه شکل‌های تعامل با نمایشگرها یکسان نیست و بازی‌های تعاملی می‌توانند منافع ویژه‌ای برای رشد شناختی داشته باشند. با گسترش فناوری‌های دیجیتال در زندگی روزمره، تحقیقات بیشتر برای تدوین راهکارهایی که تعادل میان فواید ذهنی و سلامت کلی کودکان را حفظ کند، ضروری به نظر می‌رسد. یافته‌های اخیر بر اهمیت گفتگوهای دقیق‌تر و سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد درباره زمان استفاده کودکان از صفحات نمایش در دنیای امروز تأکید دارند.