5 دقیقه
نگاهی کلی و زمینه علمی
دانشمندان موفق به توسعه یک آزمون پیشرفته ژنتیکی به نام امتیاز چندژنی (PGS) شده‌اند که به طور چشمگیری توانایی پیشبینی زودهنگام کودکانی که از نظر ژنتیکی در معرض خطر بالاتر شاخص توده بدنی (BMI) در سال‌های آتی قرار دارند را ارتقا می‌بخشد. امتیاز چندژنی با ترکیب اثرات کوچک بسیاری از واریانت‌های ژنتیکی در سراسر ژنوم، تمایل فرد به ویژگیهای پیچیده مانند BMI را تخمین می‌زند. این روش پیشبینی ژنتیکی به طور فزاینده‌ای در اپیدمیولوژی ژنتیک و پزشکی دقیق برای شناسایی افرادی که نیازمند مداخلات زودهنگام یا هدفمند هستند، به کار می‌رود.
طرح مطالعه، منابع داده و روش‌ها
PGS جدید توسط یک کنسرسیوم بین‌المللی و با استفاده از دادههای ژنومی بیش از ۵.۱ میلیون نفر ساخته شده است که یکی از بزرگترین مجموعه‌های آموزشی برای پیشبینی چندژنی تا به امروز به شمار می‌رود. تیم تحقیق، امتیاز را میان چندین گروه بزرگ سلامت مستقل که هم دادههای ژنومی و هم اندازه‌گیری‌های سریالی BMI صدها هزار نفر را در بر داشت، اعتبارسنجی نمود. با ادغام PGS و شاخص‌های متداول، پژوهشگران سهم تنوع ژنتیکی به ارث رسیده در تغییرات BMI طی سنین مختلف و در میان تبارهای متفاوت را ارزیابی کردند.
یافته‌های کلیدی و پیامدها
نتایج نشان داد که این امتیاز چندژنی میتواند بخشی قابل توجه از تغییرات آتی BMI را در سنین پایین پیشبینی کند. برای نمونه، در جوامع اروپایی موردمطالعه، امتیاز PGS اندازه‌گیری شده در سن پنج سالگی حدود ۳۵ درصد از تغییرات BMI را در سن هجده سالگی توضیح داد و در میان بزرگسالان اروپایی میان‌سال حدود ۱۷.۶ درصد از تغییرات BMI را تبیین کرد. با این حال، قدرت پیشبینی این امتیاز بسته به تبار و جمعیت تفاوت چشمگیری داشت؛ به طور مثال، در برخی گروههای کمنماینده نظیر جوامع روستایی اوگاندا، سهم تبیین شده توسط امتیاز تنها حدود ۲.۲ درصد بود. محققان این تفاوت را عمدتاً ناشی از کمبود نمایندگی ژنوم‌های آفریقایی در دادههای آموزشی، و همچنین تنوع ژنتیکی بالاتر در جمعیتهای آفریقایی می‌دانند.
مشاهده قابل توجه دیگر این بود که افرادی با تمایل ژنتیکی قوی‌تر به BMI بالا، در سال نخست برنامههای کنترل وزن ساختاریافته، کاهش وزن بیشتری تجربه کردند، اما احتمال بازگشت وزن در مراحل بعدی نیز در آن‌ها بالاتر بود. این الگو نشان می‌دهد که تمایل ژنتیکی عامل قطعی نیست؛ افراد با ریسک چندژنی بالاتر می‌توانند به مداخلات سبک زندگی پاسخ دهند، اما حفظ این موفقیت در درازمدت شاید دشوارتر باشد.
محدودیتها و مسائل اخلاقی
محدودیتها
اگرچه این امتیاز جدید نسبت به نسخه‌های قبلی تا دو برابر دقیق‌تر عمل کرده، ژنتیک هنوز تنها بخشی از معادله خطرپذیری را تشکیل می‌دهد. عوامل محیطی، رفتاری، اقتصادی و رشد فرد در سراسر زندگی نقش مهمی در تعیین BMI دارند. افزون بر این، BMI به خودی خود معیار کاملی برای ترکیب بدنی یا سلامتی نیست؛ پژوهش‌های جدید معرفی گزینه‌هایی مانند نسبت دور کمر به قد یا سنجش توده چربی به روش DXA را برای ارزیابی بالینی توصیه می‌کنند.
عدالت و نمایندگی
کاهش قدرت پیشبینی در تبارهای کمنماینده بر ضرورت فراگیری بیشتر دادههای ژنومی متنوع پیش از اجرای گسترده آزمون‌های چندژنی تاکید دارد؛ در غیر این‌صورت، به‌کارگیری بالینی این ابزارها میتواند نابرابری‌های سلامت را تشدید کند.
کاربردها، فناوری‌ها و چشم‌انداز آینده
از جمله کاربردهای محتمل در آینده نزدیک، تعیین مداخلات پیشگیرانه زودهنگام و هدفمند است؛ شناسایی کودکانی با ریسک ژنتیکی بالاتر پیش از پنج سالگی میتواند فرصتی طولانی‌تر برای ترویج سبک تغذیه سالم، افزایش فعالیت بدنی و محیط‌های حمایتی ایجاد کند. ادغام این امتیاز با ابزارهای سلامت دیجیتال، پرونده‌های پزشکی الکترونیک و برنامههای رفتاری، راهکارهای پیشگیری شخصیسازی شده را ممکن می‌سازد. پیشرفت‌های آینده بر افزودن دادههای ژنومی متنوع‌تر، بهبود مدل‌های پیشبینی پیامدهای بالینی (نه فقط BMI) و آزمودن ترکیب اثربخش اطلاعات ژنتیکی با عوامل محیطی و اجتماعی استوار خواهد بود.
دیدگاه کارشناسان
پژوهشگران تاکید می‌کنند که امتیاز چندژنی جدید، گامی مهم به سوی کاربرد بالینی پیشبینی ژنتیکی خطر ابتلا به چاقی است. با این حال هشدار می‌دهند که این پیشبینی وابسته به سن و تبار افراد است و پیاده‌سازی اخلاقی آن مستلزم توجه به برابری، رضایت و اثرات روانی بالقوه برای خانواده‌هاست.
جمع‌بندی
PGS جدید ابزاری قدرتمند برای شناسایی زودهنگام کودکانی که در معرض ریسک ژنتیکی بالاتر BMI هستند فراهم می‌آورد و بنابراین امکان اقدامات پیشگیرانه موثرتری را ایجاد میکند. با این وجود، محدودیت‌هایی مانند دقت کمتر در جمعیتهای کمنماینده و ناکارایی‌های ذاتی BMI به عنوان سنجه سلامت ایجاب میکند این ابزار با احتیاط و در قالب یک رویکرد چندعاملی شامل ژنتیک، محیط و رفتار مورد استفاده قرار گیرد. توسعه گسترده دادههای ژنومی متنوع و آزمون‌های بالینی واقعی تعیین خواهد کرد که آیا این پیش‌بینی‌های ژنتیکی به شکل مسئولانه به مراقبت‌های روتین و راهبردهای سلامت همگانی افزوده خواهند شد یا نه.
منبع: nature
.avif)
نظرات