7 دقیقه
کشف و زمینه باستان‌شناختی
پژوهشگرانی که روی سایت پارینهسنگی اوبی-رخمت در شمالشرقی ازبکستان کار می‌کنند، هزاران ابزار سنگی را بازبینی کردند و مجموعه‌ای از ریزتیرکمان‌های مثلثی‌شکل را شناسایی نمودند که ممکن است کهن‌ترین پیکان‌های جهان باشند. این یافته‌ها — که در مطالعه‌ای منتشرشده در 11 اوت در PLOS One گزارش شده‌اند — شامل میکرولیت‌های کوچک و باریک یا «ریزتیغه‌ها» هستند که قبلاً به‌دلیل شکستگیهای فراوان یا مورد غفلت قرار گرفته بودند. تحلیل دقیق‌تر نشان می‌دهد این قطعات بسیار باریک‌تر از آن‌اند که به‌عنوان نوک نیزه یا ابزار برنده عمل کنند و شکل و الگوهای آسیب آنها با نوکهای پیکانی متصل‌شده به میلههای سبک سازگاری دارد.
اوبي-رخمت همواره انواع متنوعی از ابزار سنگی از جمله تیغه‌های پهن و تیغه‌های کوچک‌تر را عرضه کرده است. در مطالعه تازه، باستان‌شناسان تعداد فراوانی نوک ریز را مستندسازی کردند که ابعاد، سایش لبه و مورفولوژی شکستگی‌شان با انتظارات کاربردی نوکهای پرتابه همخوانی دارد. مجموعه‌ی مربوطه با تاریخگذاری رادیومتریک در حدود 80,000 سال پیش قرار میگیرد و بنابراین این میکرولیتها تقریباً 6,000 سال قدیمیتر از شواهد پیشنهادی پیشین پیکان‌سازی در اتیوپی (~74,000 سال) هستند. اگر این قطعات به‌عنوان پیکان تأیید شوند، حضور میکرولیتی در اوبی-رخمت گستره زمانی و جغرافیایی فناوری تیر و کمان را به اعماق آسیای میانه گسترش خواهد داد.
تحلیل‌ها، روش‌ها و تاریخگذاری
استدلال مبنی بر اینکه این میکرولیتها به‌عنوان نوک پیکان عمل می‌کرده‌اند بر سه شاکلهٔ شواهد اصلی تکیه دارد: مقطع باریک و نمای مثلثی آنها، شکستگیهای تشخیصی ناشی از ضربه و ریزسایش‌هایی که با برخورد با سرعت بالا سازگارند، و نبود هندسه‌های متصل‌شدنِ جایگزین که بتوانند چنین قطعات کوچک را پشتیبانی کنند. نویسندگان از پروتکل‌های استاندارد تحلیل سنگی بهره بردند: مقایسهٔ معیارها با تیپولوژی‌های شناخته‌شده نوکهای پرتابه، ارزیابی ریزسایش لبه زیر میکروسکوپ، و طبقه‌بندی الگوهای شکستگی که برای استنتاج رویدادهای بالیستیک کاربرد دارد. تاریخگذاری زمینهای از ارتباطات سنگ‌زمینی و نمونه‌های زمانی پیشین اوبی-رخمت استخراج شده و افق‌های دارای میکرولیت را در حوالی ~80,000 سال پیش قرار می‌دهد.
محیط حفظ در سایت مواد فرّار مانند ساقه‌های چوبی یا ساختارهای کمان را نگهداری نکرده است، بنابراین برداشت اصلی بر مورفولوژی و الگوهای آسیب ثبت‌شده بر ابزارهای سنگی مبتنی است. هوگ پلسیون، پژوهشگر همکار از دانشگاه بوردو، تأکید کرد که فرم باریک میکرولیتها عملکردهای منطقی را بسیار محدود می‌سازد؛ به نظر او این قطعات بیشترین سازگاری را با اتصال به میلههای شبیه پیکان و استفاده در شکار دارند.
پیامدها برای فن‌آوری و معیشت در پارینهسنگی
اگر میکرولیت‌های اوبی-رخمت به‌عنوان پیکان تأیید شوند، این کشف درک ما از گسترش مکانی و زمانی فنون پیشرفته شکار مانند تیر و کمان را دگرگون می‌کند. کریستین ترین، باستان‌شناس پارینهسنگی از دانشگاه کانکتیکات که در این مطالعه مشارکت نداشت، اشاره کرد که شواهد نشان می‌دهد «سلاح‌ها و فنون شکار پیچیدهٔ اولیه در گسترهٔ جغرافیایی وسیع‌تری و در زمانی زودتر از آنچه پیش‌تر تصور می‌شد وجود داشته‌اند.» وجود فناوری میکرولیتی در این بازه می‌تواند به گروه‌های انسانی کمک کرده باشد تا دامنهٔ طعمه‌ها و زیستگاه‌های قابل بهره‌برداری خود را گسترش دهند، کارایی شکار را افزایش دهند و مزایای رقابتی در مناظق مشترک با دیگر جمعیت‌های هومینین کسب کنند.
چه کسی این ابزارها را ساخته است؟
در حال حاضر، سازندگان میکرولیت‌های اوبی-رخمت بهصورت قطعی شناسایی نشده‌اند. بقایای انسانی بازیابی‌شده از سایت شامل دندان‌ها و قطعات جمجمهای از یک کودک است که به همان دورهٔ کلی تعلق دارد. گزارش شده که مورفولوژی دندانی شباهت‌هایی با ویژگیهای نئاندرتال دارد، در حالی که جزئیات جمجمهای نامشخص مانده و امکان تعلق این فرد به انسان هوشمند (Homo sapiens)، نئاندرتال یا یک هیبرید حاصل از آمیزش با دنيسووان‌ها یا نئاندرتال‌ها را باز می‌گذارد. آسیای مرکزی در حوالی 80,000 سال پیش، موزائیکی از جمعیت‌های هومینینی بود و منطقه ممکن است شاهد ورود انسان‌های آناتومیکاً مدرن از شرق مدیترانه به درون اورآسیا بوده باشد.
آندری کریووشاپکین، همکار پژوهش و مدیر شاخهٔ سیبری انستیتوی باستان‌شناسی و مردم‌شناسی آکادمی علوم روسیه، احتمال تردید را پذیرفت: نه کمان‌ها و نه ساقه‌ها در ثبت‌های باستان‌شناختی به‌خوبی حفظ نمی‌شوند، بنابراین برخی همکاران ممکن است تعبیر پیکان را به پرسش بگیرند. با این حال، پژوهشگران پیشنهاد می‌کنند فناوری میکرولیتی می‌تواند به‌طور محتمل توسط انسان‌های مدرن مهاجر از شرق مدیترانه وارد شده باشد و سپس استراتژی‌های معیشتی موفقی را در محیط‌های آسیای مرکزی که پیش‌تر توسط دیگر هومینین‌ها اشغال شده بود، پشتیبانی کرده باشد.
اهمیت علمی گسترده‌تر و پژوهش‌های آینده
این کشف پیامدهای گسترده‌ای برای باستان‌شناسی و تکامل انسانی دارد. نخست، از این نظر حمایت می‌کند که سیستم‌های سلاح پیچیده — از جمله نوکهای سنگی کوچک سازگار با پیکان‌ها — ممکن است زودتر و در مناطق بیشتری نسبت به روایت‌های سنتی متمرکز بر آفریقا پدید آمده باشند. دوم، پرسش‌های تازه‌ای دربارهٔ انتقال فرهنگی، نوآوری و رقابت بین‌گروهی در اورآسیا در دوران پلیستوسن مطرح می‌کند. تیم اوبی-رخمت برنامهٔ حفاری‌های بیشتر و تحلیل‌های میان‌رشته‌ای را در دستور کار دارد، از جمله تلاش برای بازیابی مادهٔ ژنتیکی و پی‌جویی پیوندهای باستان‌شناختی با جمعیت‌های شام‌نزی (لِوانت). آنها همچنین قصد دارند سایت‌های نزدیک و احتمالاً قدیمیتر در آسیای مرکزی را دوباره بررسی کنند تا شاهدانی پیشین‌تر از فناوری پرتابه‌های میکرولیتی بیابند.
دیدگاه کارشناسی
دکتر لورا مندِل، باستان‌شناس فرضی متخصص سامانه‌های سلاح پیشاتاریخ، می‌گوید: «این میکرولیتها از اوبی-رخمت افزودنی مهمی به رکورد جهانی فناوری پرتابه هستند. داده‌های مورفولوژیک و سایش ضربه متقاعدکننده برای نقش شکارگری هستند؛ با این حال بدون حفظ ارگانیک ساقه‌ها یا ردپای مستقیم اتصال، باید با احتیاط به تعبیر پیکان نزدیک شد. اگر کارهای بعدی استراتژی شکار مبتنی بر پیکان را تأیید کنند، ناگزیر مجبور خواهیم شد مدل‌های زمان و مکان پدیدآمدن و گسترش فناوری تیر را بازنگری کنیم.»
ارزیابی او هم اهمیت این یافته را نشان می‌دهد و هم نیاز به شواهد تکمیلی مانند تحلیل بقایای چسب‌ها، آزمایش‌های بازتولید ریزسایش و جستجوهای هدفمند در مکان‌های شکار که احتمال استفاده از پیکان در آنها بیشتر بوده را برجسته می‌سازد.
نتیجه‌گیری
ریزتیغه‌های مثلثی کشف‌شده در اوبی-رخمت، ازبکستان، می‌توانند کشفی تحول‌آفرین در باستان‌شناسی پارینهسنگی باشند: با تاریخگذاری حدود 80,000 سال پیش، ممکن است کهن‌ترین پیکان‌های شناخته‌شده باشند. هرچند اجزای ارگانیک کلیدی مانند کمان و ساقه‌ها غایب‌اند و هویت سازندگان قطعی نیست، مورفولوژی سنگی و الگوهای شکستگی از تعبیر به‌عنوان پرتابه پشتیبانی می‌کنند. این یافته‌ها دامنه مکانی و زمانی احتمالی فنون پیشرفتهٔ شکار را گسترش می‌دهند و یادآور می‌شوند بازبینی مجموعه‌های پیشین کاوش‌شده می‌تواند بینش‌های مهمی به‌همراه آورد. حفاری‌های جاری، مطالعات ژنتیکی و تحلیل‌های مقایسه‌ای برای تأیید اینکه آیا این میکرولیتها نشانگر پذیرش اولیه و گستردهٔ فناوری تیر و کمان در اورآسیا در دورهٔ پلیستوسن بوده‌اند، ضروری خواهند بود.
منبع: livescience
.avif)
نظرات