7 دقیقه
یک لاشهٔ سلطنتی با اهمیت جهانی
باستان‌شناسان دانشگاه لوند از طریق بررسی لاشهٔ ناوگان سلطنتی دانمارک و نروژ، گرِیبشوندن (Gribshunden)، پنجره‌ای به سوی نبردهای دریایی و ساخت کشتی‌های اواخر قرن پانزدهم باز کرده‌اند. این کشتی که در 1495 غرق شد، مجموعه‌ای نسبتاً کامل از توپ‌های کوچک دریایی، تختهای چوبی توپ و آثار مرتبط را حفظ کرده است. این شواهد مادی نشان می‌دهد فناوریهای دریایی در آستانهٔ عصر اکتشاف چگونه دولت‌های اروپایی را برای اعمال قدرت در دریا و احتمالاً تلاش برای سفرهای فرااقیانوسی مجهز می‌کرد.
برندان Foley، باستان‌شناس عمدهٔ پروژه در حوزهٔ دریایی، کار را همگرایی نادری میان باستانشناسی دریایی، تاریخ نظامی و بازسازی دیجیتال می‌داند: با ترکیب کاوش، حفاظت و مدلسازی سهبعدی، تیم لوند توانسته‌اند هم معماری کشتی و هم تسلیحات آن را به‌عنوان یک سیستم فناوری واحد بخوانند. نتایج نشان‌دهندهٔ شباهت‌های فنی آشکار میان تجهیزات یافت‌شده در گرِیبشوندن و توپ‌های سبک‌تر و مانورپذیرتری است که بعدها کاوشگران ایبریایی برای تسلط بر مسیرهای اقیانوس اطلس و هند از آنها استفاده کردند.
زمینهٔ لاشه و روشهای باستانشناسی
گرِیبشوندن در حوالی روتردام بین سال‌های 1483–84 ساخته شد و تا سال 1486 وارد خدمت پادشاه هانس دانمارک و نروژ شد. این کشتی در 1495 نزدیک رونِبی سوئد غرق شد؛ منابع معاصر وقوع آن را به آتش‌سوزی و انفجاری نسبت میدهند که هنگام لنگراندازی و با غیبت پادشاه رخ داد. از آنجا که گرِیبشوندن نمونهای نادر و به‌طور استثنایی حفظ‌شده از کشتی‌های جنگی کارولِ-بیلد (carvel-built) اواخر قرون وسطی است، تیرچهها، اتصالات و توپ‌هایش شاهدی مستقیم از شیوه‌های دریایی در شمال اروپا در زمانی‌اند که سفرهای فرااقیانوسی شتاب گرفت.
کار میدانی ترکیبی از کاوش غواصی، حفاظت چوب‌های آبگرفته، تحلیل آثار و مستندسازی دیجیتال بود. تحت هدایت پروفسور نیکولو دل'آنتو، تیم مدل‌های سهبعدی با وضوح بالا از تختهای توپ و قطعات فلزی بازیابی‌شده تولید کردند که بازسازی مجازی پایههای تسلیحاتی و موقعیت‌های شلیک را ممکن می‌سازد. این بازسازی‌ها امکان آزمون فرضیه‌هایی دربارهٔ آرایش خدمه، میدان دید شلیک و نقش تاکتیکی توپ‌ها در درگیری‌های دست‌به‌دست و کنترل ساحل را فراهم می‌کنند.
کشفیات کلیدی: توپ‌ها، ساچمهها و شواهد انفجار
فهرست باستان‌شناختی شامل بیش از 50 توپ کوچککالیبر—بسیاری روی تختهای بلوط نصبشده—و دستکم 22 ساچمهٔ سربی با هسته‌های آهنی است. این پرتابه‌ها برای درگیری‌های برد کوتاه طراحی شده بودند تا خدمه و بادبان‌بندی دشمن را پیش از سوار شدن تضعیف کنند، نه برای متلاشی کردن بدنه از دور. چندین ساچمهٔ بازیابی‌شده بر یک یا دو طرف فشرده یا پهن شدهاند؛ این تغییر شکل غیرمعمول به‌عنوان نتیجهٔ یک انفجار در عرشه تفسیر شده است که ساچمهها را در فضای بار منعکس کرده است.
اسناد تاریخی و گزارش‌های شاهدان عینی از وقوع آتش‌سوزی و انفجار هنگام لنگراندازی نزدیک رونِبی خبر میدهند که با شواهد فیزیکی همخوانی دارد: تیرهای سوخته، الگوهای پراکندگی تسلیحات و ساچمه‌های فشرده نشان می‌دهد انبار باروت یا کارتریجی ذخیره‌شده مشتعل شده و انفجار داخلی فاجعه‌باری را باعث شده که به غرق شدن منجر شد. یک دستهٔ crossbow و سایر سلاح‌های شخصی کشف‌شده در سایت زمینهٔ بیشتر برای ترکیب تسلیحات پرتابی و باروتی روی کشتی فراهم می‌کنند.
یک کشتی دولتی: گرِیبشوندن به‌عنوان دژ شناور و ابزار قدرت
گرِیبشوندن در درجهٔ اول کشتی کاوش برای پادشاه هانس نبود؛ بلکه سمبل متحرک اقتدار سلطنتی عمل می‌کرد. با برآورد هزینهٔ ساختی که تقریباً 8٪ از بودجهٔ ملی دانمارک در 1485 را شامل می‌شد، این کشتی سرمایه‌گذاری عمدهٔ دولتی را نشان می‌داد. هانس از این ناوگان برای سفرهای سلطنتی در قلمرو دانمارک، از جمله سفر به سوئد، جزیرهٔ گوتلند و نروژ استفاده می‌کرد. در عملکرد، گرِیبشوندن شبیه به یک قلعهٔ شناور بود: ترکیبی از قدرت سخت (توپخانه و مردان مسلح) و نقش‌های قدرت نرم—دیپلماسی، اداره و نمایش تشریفاتی جایگاه سلطنتی.
از منظر فنی، گرِیبشوندن حلقهٔ مفقودهٔ مهمی بین کشتی‌های جنگی قرون وسطی و کاراول‌ها و ناوهای کوچک و سنگین‌مسلحی است که بعدها امکان گسترش جهانی ایبریایی‌ها را فراهم آوردند. تسلیحات و ساختار این کشتی نشان می‌دهد قدرت‌های شمال اروپا به فناوریهای دریایی دسترسی داشتند که می‌توانستند از سفرهای طولانی‌تر اقیانوسی پشتیبانی کنند.
چرا دانمارک به غرب گسترش نیافت
با وجود توانایی‌ای که کشتی‌هایی مانند گرِیبشوندن نمایان می‌ساختند، دانمارک در کنار اسپانیا و پرتغال به استعمار اقیانوسی نپرداخت. چند عامل سیاسی و مذهبی در این موضوع نقش داشته‌اند: پادشاه هانس بر تحکیم کنترل بر منطقهٔ بالتیک و اتحاد پیشنهادی کالمار تمرکز داشت؛ بول پاپی 1493 با نام Inter Caetera و معاهدات پسین ایبریایی عملاً حوزههای نفوذ فراملی را به اسپانیا و پرتغال تخصیص دادند؛ و تهدید تحریمهای پاپی پیش از اصلاحات دینی، چالش تهاجمی علیه این ادعاها را از نظر سیاسی پرخطر می‌کرد. به همین دلیل، قدرت دریایی دانمارک به‌جای گسترش جهانی، تمرکز منطقهای را حفظ کرد.
دیدگاه کارشناس
«گرِیبشوندن شکافی را در درک ما از تواناییهای دریایی اواخر قرون وسطی پر میکند،» دکتر اینگرید وستِر، تاریخ‌دان دریایی فرضی که برای نظر کارشناسی در این مقاله استفاده شده، می‌گوید. «این کشتی نشان می‌دهد فناوری projection اقیانوسی در شمال اروپا وجود داشت، اما استراتژی سیاسی و ژئوپلیتیک پاپی مسیر واقعی اکتشاف‌ها را شکل داد. باستانشناسی در اینجا مکمل منابع نوشتاری است و نشان می‌دهد چه کارهایی ممکن بوده، نه فقط چه کارهایی انجام شده.»
دکتر وستِر اضافه میکند که تکنیک‌های مدرن—به‌ویژه مدلسازی سهبعدی و حفاظت دیجیتال—به پژوهشگران امکان می‌دهد فرضیههای عملکردی دربارهٔ جایگاه تسلیحات و عملیات عرشه را به‌گونه‌ای آزمون کنند که تنها با قطعات و دستنوشته‌ها ممکن نبود.
پیامدها و پژوهش‌های آینده
پروژهٔ گرِیبشوندن فهم ما از توپخانهٔ دریایی اولیه، ساختار بدنهٔ کارول و قدرت دریایی سلطنتی در آستانهٔ اکتشاف جهانی را جلو می‌برد. تحلیل‌های آیندهٔ تیم لوند شامل مطالعات متالورژیکی روی ساچمهها و قطعات توپ، درخت‌سنجی تیرچه‌های بدنه برای دقیق‌تر کردن زمان‌بندی ساخت و گسترش بازسازی‌های دیجیتال برای مدلسازی سناریوهای تاکتیکی خواهد بود. این تلاش‌ها تصویر ما را از چگونگی ترکیب فناوری، ظرفیت دولتی و ژئوپلیتیک برای شکل‌دادن به دوران مدرن اولیه روشن‌تر خواهند کرد.
نتیجه‌گیری
لاشهٔ گرِیبشوندن نمایی منحصربه‌فرد و نسبتاً کامل از فناوری دریایی اواخر قرن وسطی و شیوه‌های دریانوردی سلطنتی ارائه می‌دهد. توپ‌ها و اتصالات حفظ‌شده نشان میدهند شمال اروپا دارای طرح‌های کشتی و مهمات مورد نیاز برای پشتیبانی از سفرهای فرااقیانوسی بوده، اما اولویت‌های سیاسی—تحکیم منطقهای، حوزهٔ اقتدار پاپ و ملاحظات دیپلماتیک—بلندپروازی‌های دانمارک را در حاشیهٔ بالتیک و شمال اقیانوس اطلس محدود کردند. ادامهٔ کاوش، حفاظت و بازسازی دیجیتال گرِیبشوندن بینش ما را نسبت به شرایط فناورانه و سیاسی که عصر اکتشاف را پدید آوردند، عمیق‌تر خواهد کرد.
منبع: scitechdaily
.avif)
نظرات