کشفیات جدید درباره رژیم غذایی ساروپودها: رازهای غذای بزرگ ترین دایناسورها

مقدمه: پرده‌برداری از اسرار رژیم غذایی ساروپودها

بیش از یک قرن است که دایناسورهای ساروپود — گیاهخواران عظیم‌الجثه‌ای مانند برونتوزاروس و براکیوزاروس — توجه دانشمندان و علاقه‌مندان را به خود جلب کرده‌اند. دیرینه‌شناسان سال‌ها این غول‌های ماقبل تاریخ را به‌عنوان گیاهخوارانی صرف می‌شناختند، اما شواهد قطعی درباره نوع دقیق رژیم غذایی آن‌ها همچنان نایاب بود. این موضوع با یافتۀ تازه‌ای در مناطق دورافتاده استرالیا تغییر کرد: بقایای فسیل شده ساروپودی به نام «جودی» به همراه آخرین وعده غذایی که در حفرۀ شکمی او حفظ شده بود، کشف شد. این نخستین کشف از این نوع در استرالیا است و اطلاعات بی‌سابقه‌ای درباره رفتار تغذیه‌ای و سازگاری بزرگ‌ترین حیوانات خشکی‌زی تاریخ زمین به ارمغان آورده است.

پیش‌زمینه: فرگشت و ساختار بدنی ساروپودها

ساروپودها در دوره‌های ژوراسیک و کرتاسه بر اکوسیستم‌های زمین تسلط داشتند و طی ۱۳۰ میلیون سال در سراسر قاره‌های باستانی پراکنده شدند. آن‌ها با داشتن گردنی بلند، بدنی عظیم و دندان‌های نسبتاً ساده، به عنوان گیاهخواران پایه‌ای شناخته می‌شوند؛ اما مطالعات دیرینه‌شناسی ساختارهای متفاوتی را در گردن، آرواره‌ها و دندان‌ها میان گونه‌ها نشان داده است که بر نوع گیاهان مصرفی و روش تغذیه آن‌ها تأثیرگذار بوده است. برخی ساروپودها دارای پوزه‌های مربعی و دندان‌های ظریف‌تر با چرخه تعویض سریع بودند که برای خوردن برگ‌های نرم مناسب بود، در حالی که برخی دیگر فک قوی‌تر و دندان‌های محکم‌تری تا عقب آرواره داشتند. طول گردن‌ها نیز تا ۱۵ متر متغیر بود و نقش بسزایی در تعیین ارتفاع و روش جستجوی غذا بازی می‌کرد. برای تأمین نیازهای انرژی، ساروپودها مجبور بودند روزانه مقادیر عظیمی گیاه مصرف کنند و گاه وزن آن‌ها به بیش از ۷۰ تن می‌رسید.

کشف تاریخی «جودی»

تصویر رایج از ساروپودها به عنوان گیاهخوارانی بزرگ عمدتاً بر شواهد غیرمستقیم استوار بود؛ مانند شکل کند دندان‌ها، جمجمه کوچک و ردپای سنگین آن‌ها. با این حال، در حفاری سال ۲۰۱۷ توسط موزه Australian Age of Dinosaurs در وینتون کوئینزلند، شواهد مستقیمی به دست آمد. دیرینه‌شناسان فسیل «جودی»، ساروپودی ۹۵ میلیون ساله که کامل‌ترین نمونه با پوست فسیل شده نیز محسوب می‌شود، کشف کردند.

در جریان آماده‌سازی فسیل جودی، پژوهشگران لایه‌ای انبوه از بقایای گیاهی فسیل شده را در ناحیه شکمی مشاهده کردند؛ رسوبی فشرده با مساحتی نزدیک به دو مترمربع و حدود ۱۰ سانتی‌متر ضخامت که سرشار از مواد گیاهی بود. موقعیت این ذخیره داخل پوست فسیل شده نشان می‌دهد که باقیمانده غذای آخر او بوده‌ و پنجره‌ای نادر به وعدۀ نهایی غذایی این دایناسور می‌گشاید.

تحلیل علمی پیشرفته

برای مطالعات بیشتر بر این بقایای ارزشمند، پژوهشگران از تصویربرداری پیشرفته با پرتو ایکس و نوترون در مراکز پژوهشی استرالیا، مانند سینکروترون ملبورن، CSIRO در پرت و ANSTO در سیدنی استفاده کردند. این روش‌ها بدون آسیب، امکان شناسایی ساختارها و اشکال درون سنگ را فراهم ساخت و نمونه‌برداری انتخابی برای بررسی شیمیایی و کانی‌شناسی انجام شد. نتایج نشان داد که فعالیت میکروبی در محیط اسیدی، احتمالاً ناشی از شیره معده، موجب فسیل شدن بقایای گیاهی پس از مرگ جودی شده است. مواد معدنی جایگزین بافت‌های نرم، بخشی به‌واسطه تجزیۀ بدن خود دایناسور تشکیل شده‌اند.

یافته‌های کلیدی: رژیم غذایی جودی و رفتار تغذیه‌ای ساروپودها

بررسی محتویات معده جودی، فرضیات دیرینه‌شناسان را تأیید و همچنین ابعاد جدیدی به شناخت اکولوژی ساروپودها افزود. نتایج نشان داد رژیم غذایی جودی شامل بقچه‌های مخروطیان باستانی (خویشاوند سروهای امروزی و درخت آرائوکاریای شیلی)، نیام‌های سرخس‌های دانه‌دار منقرض‌شده و برگ‌های گیاهان گلدار اولیه بوده است. تنوع این منوی غذایی، حاکی از استفاده ساروپودها از استراتژی‌های چرا در ارتفاعات مختلف است.

حضور بقچه‌های مخروطی که در ارتفاع زیاد رشد می‌کردند، نشان می‌دهد گونه دایامنتیناساروس، یعنی گونه جودی، با گردن بلندش به شاخه‌های مرتفع دسترسی داشته است. اما گیاهان گلدار عمدتاً در سطح زمین یا به صورت بوته‌ای رشد می‌کرده‌اند که گواهی بر جستجوی غذا در سطوح پایین‌تر است. از آنجا که جودی هنگام مرگ کاملاً بالغ نبوده، به نظر می‌رسد ترجیحات غذایی و رفتارهای تغذیه‌ای در طول رشد تغییر می‌کرده است و دایناسورهای جوان‌تر بیشتر از پوشش گیاهی نزدیک به سطح زمین تغذیه می‌کردند. صرف نظر از سن، این یافته تاییدی است بر گیاهخواری مطلق ساروپودها و نیاز دائمی آن‌ها به حجم بالای مواد گیاهی.

جالب این‌که فسیل‌ها نشان می‌دهند ساروپودها غذای خود را نمی‌جویدند، بلکه فرایند تجزیه غذا توسط تخمیر در معده و فعالیت میکروب‌ها انجام می‌شده است؛ فرایندی مشابه نشخوارکنندگان امروزی مانند گاوها. هضم مکانیکی و شیمیایی تقریباً به‌طور کامل در دستگاه گوارش بزرگ آن‌ها صورت می‌گرفت.

پیامدهای گسترده و افق‌های آینده

حفظ بخش‌هایی از بافت نرم به همراه محتویات معده، امکان پژوهش‌های کم‌نظیری را درباره اکوسیستم‌های گذشته فراهم می‌کند. این کشفیات، که بسیار نادر و ارزشمند هستند، به دانشمندان اجازه می‌دهد تا رژیم غذایی و ارتباطات زیستی دایناسورها را با دقت بیشتری بازسازی کنند. بهره‌گیری از تصویربرداری پیشرفته، آنالیز مواد شیمیایی و مقایسه‌های آناتومیکی، استاندارد جدیدی برای مطالعات دیرینه‌شناسی در استرالیا و سراسر جهان به وجود آورده است.

ورای اطلاعات مربوط به زیست‌شناسی ساروپودها، این پژوهش‌ها درک بهتری درباره نرخ متابولیسم دایناسورها، الگوهای رشد، مهاجرت و تعامل گیاه‌خوارانی چون ساروپودها با جوامع گیاهی در دوره مزوزوئیک ارائه می‌دهد. با هر کشف تازه، مانند یافته‌های موزه سن دایناسورهای استرالیا، محققان به بازسازی شیوه بقا و موفقیت این عمالغایان گیاهخوار نزدیک‌تر می‌شوند.

امروز بقایای استخوان، پوست و محتویات معده فسیل شده جودی در موزه Australian Age of Dinosaurs در وینتون در معرض نمایش عموم قرار دارد. این نمایش شگفت‌انگیز، نه تنها پنجره‌ای به دنیای فراموش‌شده می‌گشاید، بلکه نماد تلاش پیگیر علم برای افشای رازهای تاریخ طبیعی است.

جمع‌بندی

یافتن آخرین وعده غذایی جودی، مستقیم‌ترین شواهد رژیم غذایی ساروپودها را ارائه کرده است. با ترکیب فناوری‌های نوین و میدانی، مشخص شد این دایناسورهای گیاهخوار از شمار متنوعی از گیاهان در ارتفاعات مختلف استفاده می‌کردند و هضم آن‌ها عمدتاً وابسته به باکتری‌های معده بود. این یافته‌ها نه تنها دانش ما از زیست‌شناسی دایناسورهای گیاهخوار را غنی‌تر می‌کند، بلکه به بازسازی اکوسیستم‌های باستانی کمک می‌نماید. با کشفیات بیشتر، دانسته‌های ما درباره بزرگ‌ترین گیاهخواران تاریخ زمین همچنان توسعه می‌یابد و به الهام‌بخش جستجوهای علمی و علاقه عمومی در سراسر جهان تبدیل می‌شود.