افشای رازهای مریخ: تمرکز بر کوه جزرو

کشف اسرار مریخ: تمرکز علمی بر کوه جزرو

سیاره مریخ با چشم‌انداز شگفت‌انگیز خود که شامل دهانه‌ها، دره‌های عمیق و عوارض زمین‌شناسی رازآلود است، همواره توجه دانشمندان را به خود جلب کرده است. پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که کوهی در لبه دهانه جزرو که پیش‌تر کمتر مورد توجه قرار گرفته بود، ممکن است در واقع یک آتشفشان خاموش باشد که در برابر دیدگان ما پنهان مانده است. این کشف، فصل مهم و تازه‌ای به داستان تکامل زمین‌شناسی سیاره سرخ و جستجو برای نشانه‌های حیات باستانی مریخی می‌افزاید.

زمینه علمی: جستجو برای فعالیت آتشفشانی مریخ

از آغاز اکتشافات مریخ، زمین‌شناسان سیاره‌ای به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد و پتانسیل علمی قابل توجه دهانه جزرو—محلی که تصور می‌شود روزگاری یک دریاچه باستانی را در خود جای داده بود—به این منطقه جذب شده‌اند. اهمیت این دهانه زمانی افزایش یافت که مریخ‌نورد استقامت ناسا در سال ۲۰۲۱ با هدف جستجوی نشانه‌های حیات میکروبی گذشته و جمع‌آوری نمونه‌های سنگ در آن فرود آمد. اما تا همین اواخر، کوه جزرو که در لبه دهانه قرار دارد از بررسی دقیق کارشناسان دور مانده بود.

سال‌ها بحث و گمانه‌زنی درباره ماهیت واقعی کوه جزرو ادامه داشت. پروفسور جیمز ری از مؤسسه فناوری جورجیا یکی از نخستین متخصصانی بود که پس از مطالعه تصاویر ابتدایی و کم‌وضوح در سال ۲۰۰۷، به منشأ آتشفشانی این کوه مشکوک شد. با این حال، به دلیل تمرکز تحقیقات بر بستر دریاچه باستانی و تاریخ آب مریخ، شواهد قطعی به دست نیامده بود.

کشف‌های کلیدی: داده‌های مریخ‌نوردها و ماهواره‌ها

نقطه عطف تحقیق زمانی رقم خورد که مریخ‌نورد استقامت کاوش‌های خود را آغاز کرد. برخلاف انتظار برای یافتن سنگ‌های رسوبی که در کف یک دریاچه باستانی پیش‌بینی می‌شد، استقامت دریافت که بیشتر سطح دهانه از سنگ‌های آذرین یا آتشفشانی تشکیل شده است. این یافته احتمال منشأ آتشفشانی کوه جزرو را تقویت کرده و دوباره توجه دانشمندان را به آن جلب کرد.

برای بررسی بیشتر، پروفسور ری به همراه سارا کوئواس-کینیونس از دانشگاه براون و گروهی از دانشمندان سیاره‌ای، داده‌های مأموریت‌های مختلف از جمله مریخ اودیسه، مدارگرد شناسایی مریخ، مدارگرد اروپایی ردیاب گاز و خود مریخ‌نورد استقامت را تحلیل کردند. این بررسی جامع سنجش از دور، امکان ارزیابی دقیق کوه جزرو و مقایسه آن با آتشفشان‌های شناخته‌شده مریخی و زمینی را فراهم ساخت.

نشانه‌های آتشفشانی: ویژگی‌های ظاهری و شواهد مواد

پژوهشگران موفق شدند نشانه‌های بارز آتشفشانی را شناسایی کنند. کوه جزرو از نظر اندازه و شکل با آتشفشان‌هایی مانند زفریا تولوس و آپولیناریس تولوس در مریخ و کوه سیدلی در جنوبگان زمین شباهت دارد. جالب آنکه سطح کوه برخورد شهاب‌سنگ اندکی دارد و ظرفیت نگهداری گرمای آن پایین است که احتمالاً بیانگر پوششی از خاکستر آتشفشانی است. همچنین در ضلع شمال‌غربی کوه، الگوهایی از جریان‌های قدیمی گدازه مشاهده شده که به کف دهانه می‌رسد و می‌تواند منشأ سنگ‌های آتشفشانی نمونه‌برداری شده توسط استقامت را توضیح دهد.

به گفته پروفسور ری: «اگر ما تازه یک آتشفشان را در یکی از بهترین مناطق مطالعه‌شده مریخ شناسایی کنیم، احتمالاً سیاره سرخ آتشفشان‌های پنهان بسیاری دارد که منتظر کشف شدن هستند.»

پیامدها برای اکتشاف مریخ و جستجوی حیات

اگر کوه جزرو واقعاً یک آتشفشان باشد، نزدیکی آن به بستر دریاچه باستانی، اهمیت بسیاری خواهد داشت. در زمین، تعامل آب و گرمای آتشفشانی—که به فعّالیت‌های هیدروترمال معروف است—محیط‌هایی را ایجاد می‌کند که حتی در شرایط بسیار سخت نیز از حیات پشتیبانی می‌کنند. وجود چنین آتشفشانی در کنار دریاچه مریخی باستانی می‌تواند بیانگر این باشد که سامانه‌های هیدروترمال مشابهی روزگاری در مریخ وجود داشته و منابع انرژی برای رشد حیات میکروبی را میلیون‌ها سال پیش فراهم کرده‌اند.

نتایج این مطالعه که در ماه مه در نشریه Communications Earth & Environment منتشر شده، یکی از شفاف‌ترین شواهد آتشفشان‌گرایی فعال در گذشته دهانه جزرو را ارائه می‌دهد. با این حال، برای تأیید دقیق منشأ کوه جزرو و تعیین زمان‌بندی فعالیت آتشفشانی، به آنالیز مستقیم نمونه‌های سنگ نیاز است.

نقش مأموریت‌های بازگشت نمونه و افق‌های آینده

در حال حاضر مریخ‌نورد استقامت نمونه‌هایی از خاک و سنگ مریخ، به ویژه از مناطقی تحت تأثیر کوه جزرو، جمع‌آوری کرده است. دانشمندان امیدوارند با سن‌سنجی رادیوایزوتوپی این نمونه‌ها—در صورت بازگرداندن به زمین—زمان فعالیت آتشفشانی و سن دقیق دهانه جزرو را تعیین کنند. البته بازگشت این نمونه‌ها چالشی بزرگ است.

در حال حاضر ناسا و شرکای بین‌المللی آن دو راهکار متفاوت برای ماموریت بازگشت نمونه مریخ (MSR) را بررسی می‌کنند؛ برنامه‌ای که با هدف انتقال نمونه‌های جمع‌آوری شده مریخ‌نورد استقامت به آزمایشگاه‌های زمین، امکان مطالعات پیشرفته‌ای را فراهم می‌کند که از راه دور ممکن نیست. با این حال، بودجه پیشنهادی دولت آمریکا برای سال ۲۰۲۶ آینده این مأموریت را با تهدید مواجه ساخته و احتمال تغییر تخصیص بودجه به مأموریت‌های سرنشین‌دار مریخ را افزایش داده است.

با وجود این عدم قطعیت‌ها، پروفسور ری امیدوار می‌ماند: «اگر بتوانیم این نمونه‌ها را به زمین بازگردانیم، پژوهش‌های شگرفی را ممکن خواهیم ساخت»، او بر اهمیت پژوهش میدانی و پتانسیل تحول‌آفرین مطالعات زمین‌شناسی مریخ تأکید می‌کند.

جمع‌بندی

شناسایی کوه جزرو به عنوان یک آتشفشان پنهان، برداشت ما از تاریخ زمین‌شناسی مریخ را متحول می‌سازد و نشان می‌دهد که هنوز چه اندازه درباره سطح مریخ و قابلیت زیست‌پذیری آن ناشناخته باقی مانده است. با ادامه مأموریت مریخ‌نورد استقامت و انتظار برای بازگشت نمونه‌های بی‌همتای مریخی، علاقه به دهانه جزرو و کوه اسرارآمیز آن همچنان رو به افزایش است. این تحقیقات، دانش ما درباره آتشفشان‌گرایی سیاره‌ای را گسترش داده و انسان را یک گام به پاسخ به پرسش‌های بنیادین درباره منشأ و توزیع حیات در منظومه شمسی نزدیک‌تر می‌کند.