8 دقیقه
پژوهش‌های بین‌المللی جدید نشان می‌دهد که قرارگیری مادران در برابر ترکیبات پی‌اف‌ای‌اس (PFAS) — که به‌عنوان «مواد شیمیایی همیشگی» شناخته می‌شوند — با تفاوت‌های ظریف ساختاری و ارتباطی در مغز کودکان پنج‌ساله مرتبط است. این مطالعه غلظت‌های PFAS را در خون مادران باردار اندازه‌گیری کرد و سپس آن سطوح را با اسکن‌های MRI کودکان مقایسه نمود؛ نتایج نشان‌دهنده ارتباط‌های مشخصی میان ترکیبات خاص و نواحی معین مغز بود.
How the study was done: from prenatal blood tests to childhood MRIs
پژوهشگران از فنلاند، سوئد و کانادا 51 جفت مادر-کودک را پیگیری کردند. در دوران بارداری غلظت چندین ترکیب پر- و پلی‌فلوئوروآلکیل (PFAS) در خون مادران اندازه‌گیری شد. هنگامی که کودکان به حدود پنج سالگی رسیدند، تیم تحقیقاتی اسکن‌های مغزی دقیقی انجام داد تا حجم مادهٔ خاکستری و سفید را نقشه‌برداری کند و میزان اتصال بین نواحی مغزی را ارزیابی نماید.
این طراحی زوجی — یعنی داده‌های قرارگیری پیش از تولد که با تصویربرداری عصبی بعدی تطبیق داده شده‌اند — به دانشمندان امکان داد تا بررسی کنند آیا ترکیبات مختلف PFAS الگوهای متفاوتی از ارتباط با ساختار مغز نشان می‌دهند یا خیر. هرچند اندازهٔ نمونه کوچک است، اما اندازه‌گیری‌ها با دقت انجام شده‌اند و تصویربرداری چندین تفاوت قابل تکراری را که با سطوح PFAS مادران ارتباط داشتند، آشکار کرد. از منظر روش‌شناختی، این مطالعه نمونهٔ روشنی از تلفیق داده‌های زیست‌نمونهٔ پیش از تولد با داده‌های نوروانیمجینگ کودکی است که برای پژوهش‌های سم‌شناسی عصبی و اپی‌ژنتیک اهمیت دارد.
Distinct chemical fingerprints in the brain
اسکن‌ها نشان‌دهندهٔ چندین همبستگی منطقه‌ای ویژه بودند. دو ماده به‌ویژه — اسید پرفلوورونوآنانوئیک (PFNA) و اسید پرفلوئوروکتانوئیک (PFOA) — با تغییراتی در کالوزوم جسمی (corpus callosum) مرتبط شدند؛ کالوزوم جسمی مهم‌ترین مسیر مادهٔ سفید است که نیمکرهٔ چپ و راست مغز را به یکدیگر متصل می‌کند. علاوه بر این، همبستگی‌هایی در ساختارهای عمیق مغز مانند هیپوتالاموس مشاهده شد؛ ساختاری که تنظیم متابولیسم، پاسخ‌های استرسی و بسیاری از عملکردهای خودکار بدن را برعهده دارد.
پژوهشگران همچنین تفاوت‌هایی در حجم و سطح مادهٔ خاکستری پسین (posterior grey matter) در لوب اکسیپیتال، ناحیهٔ اصلی پردازش بینایی در مغز، گزارش کردند. نکتهٔ مهم این است که همهٔ انواع PFAS رفتار مشابهی نداشتند: ترکیبات منفرد پی‌اف‌ای‌اس ارتباط‌های متمایز و گاهی متضادی با یک ناحیهٔ مغزی واحد نشان دادند که بستگی به ساختار شیمیایی و طول زنجیر مولکولی آن‌ها داشت. از منظر سم‌شناسی و توزیع زیستی (toxicokinetics)، تفاوت در زنجیرهٔ کربنی و گروه‌های عملکردی می‌تواند توزیع در بافت‌های جنینی و تعامل با مسیرهای سیگنال‌دهی را تغییر دهد، که این خود می‌تواند علت تفاوت‌های منطقه‌ای در مغز باشد.
پژوهشگران تغییراتی در مغز کودکان بدست آمده از سطوح بالاتر PFAS در خون مادران شناسایی کردند. این تصویر حجم مادهٔ خاکستری را نشان می‌دهد. (Barron et al., Lancet Planet. Health, 2025)
Why these findings matter — and what they don’t yet prove
مشخص است که PFAS می‌توانند از جفت عبور کنند و در مغز انسان نیز شناسایی شده‌اند؛ مطالعات تجربی همچنین نشان می‌دهند که این ترکیبات می‌توانند بر سلول‌های در حال رشد مغزی تاثیر بگذارند. با این حال، داده‌های کنونی صرفاً همبستگی را نشان می‌دهند و اثبات علیت (causation) نیستند. همان‌طور که هسه کارلسون از دانشگاه تورکو اشاره می‌کند: «مشخص نیست آیا PFAS به‌طور مستقیم توسعهٔ مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهند — و اگر چنین است، آیا تغییرات مشاهده‌شده به پیامدهای زیان‌آور، خنثی یا حتی جریانی جبران‌کننده می‌انجامد؟» این تردید علمی اهمیت پیگیری طولی و مطالعات تکمیلی را برجسته می‌سازد.
توولیا هیوتی‌لایانن، شیمیدانی که در این مطالعه مشارکت داشته است، بر اختصاصیت شیمیایی تاکید کرد: «ما توانستیم هفت نوع مختلف PFAS را در این مطالعه اندازه‌گیری کنیم و دریافتیم که ترکیبات جداگانه ارتباط‌های خاصی با ساختار مغز فرزندان نشان می‌دهند. در برخی موارد دو PFAS متفاوت نسبت عکس با یک ناحیهٔ مغزی داشتند.» این نکته نشان می‌دهد که دسته‌بندی کلی «PFAS» به‌عنوان یک گروه واحد برای تحلیل‌های زیانبخشی و ریسک‌سنجی کافی نیست و نیاز به بررسی نوعی و ساختاری هر ترکیب وجود دارد.
از آنجا که پیامدهای عملکردی هنوز مشخص نیستند، کارشناسان خواستار نمونه‌های بزرگ‌تر، پیگیری طولی تا سنین مدرسه و نوجوانی، و مطالعات ترکیبی هستند که تصویربرداری را با آزمون‌های شناختی و رفتاری تطبیق دهند. تنها با این نوع مطالعات می‌توان مشخص کرد آیا تفاوت‌های ساختاری به اثرات قابل اندازه‌گیری در یادگیری، توجه، یا دیگر نتایج نوروتوسعه‌ای منجر می‌شوند یا خیر. همچنین تحلیل‌های چندمتغیره که عوامل مخدوش‌کنندهٔ بالقوه مانند وضعیت اقتصادی-اجتماعی، رژیم غذایی و مواجهه‌های همزمان با سایر آلودگی‌ها را کنترل می‌کنند، برای نتیجه‌گیری‌های قوی‌تر ضروری‌اند.
PFAS everywhere: persistence, exposure routes and public health
از دههٔ 1950 میلادی، PFAS به‌دلیل خواصی مانند رانش‌آب، دفع چربی و مقاومت در برابر حرارت در بسیاری از محصولات به‌کار رفته‌اند. این ترکیبات در ظروف نچسب آشپزی، لباس‌های بارانی، نخ دندان، محصولات آرایشی و بسته‌بندی مواد غذایی یافت می‌شوند. پایداری شیمیایی PFAS به گونه‌ای است که می‌توانند برای قرن‌ها در محیط باقی بمانند و در آب، خاک، حیات‌وحش — و در نهایت، در بدن انسان تجمع یابند. مطالعات متعددی PFAS را در آب باران، نوشیدنی‌هایی مانند آبجو و در خون تقریباً تمام بزرگسالانی که در نمونه‌گیری‌های ملی شرکت کرده‌اند، شناسایی کرده‌اند.
مسیرهای تماس شامل آب آشامیدنی، غذا، گردوغبار خانگی و تماس شغلی است. «انسان‌ها از طریق آب آشامیدنی، غذا و در بعضی موارد از طریق مواجههٔ شغلی PFAS مصرف می‌کنند،» می‌گوید نوروساینتیست آرون بارون. «این مواد در خون ما گسترده‌اند و بدن ما آن‌ها را تجزیه نمی‌کند.» این گستردگی باعث می‌شود کاهش مواجههٔ جمعیتی یک چالش بزرگ باشد؛ سازمان‌های نظارتی و مهندسان به‌طور فعال روش‌هایی برای حذف یا تخریب PFAS از آب‌های آلوده آزمایش می‌کنند، از فناوری‌های جذب سطحی و فیلترهای غشایی تا فرایندهای اکسیداسیون پیشرفته و روش‌های حرارتی/ترموکاتالیتیک برای جداسازی یا تجزیهٔ مولکول‌های پایدار.
What scientists will do next
اولویت‌های پژوهشی آینده شامل افزایش اندازهٔ نمونه‌ها، ردیابی پیامدهای توسعه‌ای در طول دورهٔ کودکی و مطالعهٔ سازوکارها در سطح سلولی و مولکولی است. پژوهشگران همچنین بررسی خواهند کرد که آیا انواع خاص PFAS — برای مثال مولکول‌های با زنجیر بلند در برابر زنجیر کوتاه — در نحوهٔ توزیع در بافت‌های جنینی یا در چگونگی اختلال در مسیرهای سیگنال‌دهی در طول رشد مغز تفاوت دارند. تحلیل‌های فارماکوکینتیک پیش از تولد (materno-fetal pharmacokinetics) و مطالعات in vitro روی نورون‌های در حال تمایز می‌تواند نور بیشتری بر مکانیسم‌های احتمالی اثرات PFAS بر توسعهٔ نورولوژیک بتاباند.
برای پزشکان و والدین، پیام فوری افزایش آگاهی است: PFAS گسترده‌اند و می‌توانند از جفت عبور کنند. اقدام‌های بهداشت عمومی که آلودگی آب آشامیدنی و مواد غذایی را محدود می‌کنند، همچنان از مؤثرترین راه‌ها برای کاهش مواجههٔ جمعیتی هستند در حالی که علم به‌تدریج خطرات دقیق این ترکیبات را مشخص می‌کند. از منظر بالینی، توصیه‌های پیشگیرانه شامل پایش منابع آب، انتخاب محصولات با حداقل محتوای PFAS و اطلاع‌رسانی دربارهٔ مسیرهای قرارگیری است تا خانواده‌ها بتوانند تصمیمات آگاهانه‌تری در مورد کاهش مواجهه اتخاذ کنند.
Expert Insight
دکتر النا ریوس، متخصص بهداشت محیطی کودکان (تفسیر): «این مطالعه چشم‌انداز تصویربرداری مهمی به پژوهش‌های PFAS اضافه می‌کند. هنوز مشخص نیست که یک تفاوت ساختاری اندازه‌گیری‌شده چه تاثیر رفتاری یا آموزشی بر کودک خواهد داشت، اما نواحی مغزی مشخصی را برای پیگیری‌های دقیق‌تر پرچم‌گذاری می‌کند. سیاست‌گذاران باید این نکته را جدی بگیرند — کاهش انتشار PFAS و پاکسازی منابع آب آلوده گام‌های احتیاطی معقولی هستند تا زمانیکه مطالعات طولی نتایج بلندمدت را روشن سازند.»
یافته‌های جدید هم پیچیدگی علمی و هم فوریت سلامت عمومی مرتبط با PFAS را نشان می‌دهند. آن‌ها نشان می‌دهند چگونه مواجههٔ شیمیایی پیش از تولد می‌تواند اثراتی قابل شناسایی در مغز در حال رشد کودک برجای بگذارد و مسیر روشنی برای مطالعات بزرگ‌تر و طولانی‌مدت‌تر فراهم می‌آورند تا مشخص شود این «ردپاها» چه معنایی برای توسعهٔ عصبی در دنیای واقعی دارند. برای تقویت قدرت شواهد، ترکیب داده‌های بیولوژیکی با شاخص‌های رفتاری، آزمون‌های شناختی استاندارد و اطلاعات محیطی-تنبلیغاتی ضروری است؛ چنین رویکردی می‌تواند پایهٔ توصیه‌های سیاستی مبتنی بر شواهد را محکم‌تر کند.
منبع: sciencealert
نظرات
توربوام
کمی اغراق شده، نمونه خیلی کمه و ممکنه عوامل دیگه هم مسئول باشن. با این حال، پاکسازی منابع آب ضروریه.
مهر_ن
دیدگاه متعادلی بود، تاکید روی اختصاصیت شیمیایی خوب بود. اما منتظر نتایج طولانی‌مدت و آزمون‌های رفتاری میمونم
پمپزون
تو پروژه‌ی آب شهری با سطوح PFAS روبرو شدیم، اثراتش دیده میشد اما بدون پیگیری طولی نمیشه گفت چی‌میشه,
آرمین
آیا واقعا این تغییرات به مشکلات شناختی منجر میشه؟ شکی هست، ولی اگر واقعی باشه خب باید سریع‌تر پیگیری شه.
بیوانیکس
معقول و منطقیه؛ ولی با این نمونهٔ کوچیک نمیشه نتیجه‌گیری قاطع کرد. داده‌های بیشتر لازمه.
دیتاپالس
وای… جدی؟ اینکه PFAS تا مغز بچه‌ها اثر بذاره، ترسناکه. امیدوارم تحقیقات طولی روشن کنه، واقعا نگران‌کننده‌ست
ارسال نظر