8 دقیقه
نهنگ راست اقیانوس اطلس شمالی (Eubalaena glacialis)، یکی از درخطرترین پستانداران دریایی بزرگ روی کره زمین، نشانه‌هایی از بازگشت محتاطانه را نشان می‌دهد. پس از دهه‌ها کاهش جمعیت، بررسی‌های اخیر افزایشهای کوچک ولی معناداری در زادآوری و اندازه کلی جمعیت گزارش کرده‌اند — اما گونه هنوز در برابر تهدیدات حاد ناشی از فعالیت‌های انسانی مانند برخورد کشتیها و ادوات ماهیگیری آسیب‌پذیر است. حفاظت این نهنگ نادر به معنای ادغام علم، سیاست و مشارکت جوامع ساحلی است تا از هیچ بازگشتی در روند بهبودی جلوگیری شود.
یک بازگشت نسبی: اعداد چه می‌گویند
محققانی که وضعیت این گونه را پیگیری می‌کنند گزارش داده‌اند که جمعیت در سال 2024 بیش از 2 درصد نسبت به سال 2023 افزایش یافته است. این رشد اندک نشان‌دهنده ثبت هشت بچه نهنگ جدید است و جمعیت تخمینی را به حدود 384 فرد رسانده است. اگرچه چنین افزایشی کوچک به نظر می‌رسد، اما بخشی از روندی گسترده‌تر است: از سال 2020 تا کنون جمعیت بیش از 7 درصد رشد کرده است، که پس از افت شدید تقریبی حدود 25 درصد در دهه پیش از آن رخ داده است.
این ارقام از طریق نظرسنجی‌ها و تحلیل‌های هماهنگ‌شده گروه‌هایی مانند کنسرسیوم نهنگ راست اقیانوس اطلس شمالی (North Atlantic Right Whale Consortium)، اداره ملی اقیانوسی و جوی ایالات متحده (NOAA) و آکواریوم نیوانگلند به‌دست آمده‌اند. برآورد جمعیت برای یک گونه نادر و گسترده همواره همراه با عدم قطعیت است؛ اما جهت‌گیری اخیر به پژوهشگران، کنشگران حفاظت محیط‌زیست و سیاستگذاران امید محتاطانه‌ای می‌دهد که اقدامات هدفمند میتواند تأثیرگذار باشد.
برای درک بهتر این تغییرات آماری باید به عوامل زمینه‌ای توجه کرد: ثبت دقیق بچه‌ها، نظارت فصلی در مناطق نسل‌گیری و مهاجرت، و بازشناسی هویت افراد بر پایه نشانه‌های بدنی از جمله روش‌هایی هستند که به تخمین جمعیت کمک کرده‌اند. ابزارهای بیومتریک، عکاسی هویت‌سنج و پایگاه‌های داده بین‌المللی نقش مهمی در کاهش خطاهای نمونه‌برداری ایفا کرده‌اند؛ با این حال، تغییرات زیستمحیطی و تغییر الگوهای غذایی نیز میتواند روی مشاهده‌پذیری و توزیع نهنگ‌ها اثر بگذارد.
چرا بهبود شکننده است
با وجود سیگنال‌های مثبت، دانشمندان تأکید می‌کنند که جای هیچ غرور یا آرامش خاطر نیست. تا کنون در سال جاری هیچ مورد مرگ تاییدشده‌ای برای نهنگ راست ثبت نشده است، اما بسیاری از افراد همچنان با زخم‌ها، جای آسیب‌پذیری یا وضعیت بد بدنی مشاهده می‌شوند و نرخ تولد همچنان پایین‌تر از میانگین‌های تاریخی باقی مانده است. برای گونه‌ای که زمانی تا مرز انقراض توسط شکارچیان انسانی برده شد — و به‌طور تاریخی «نهنگ مناسب» برای شکار نامیده می‌شد چون پس از کشتن روی آب شناور می‌ماند — حتی افزایشهای کوچک نیز میتواند به سرعت معکوس شود.
تهدیدات مدرن عمدتاً ناشی از فعالیت انسانی هستند. برخورد کشتیها (vessel strikes) و گیر افتادن در ادوات ماهیگیری (entanglement) دو علت اصلی مرگ و صدمات جدی‌اند. بر پایه ارزیابی‌های سازمان‌های محیط‌زیستی مانند Oceana، به‌طور سالانه نزدیک به یک چهارم جمعیت نهنگ‌های ثبت‌شده در آب‌های ایالات متحده و کانادا با ادوات ماهیگیری درگیر می‌شوند و تقریباً 85 درصد از فردیت‌های شناخته‌شده دست‌کم یک‌بار در طول زندگی با حادثه درگیر شدن مواجه شده‌اند. این ارقام نشان‌دهنده فشار مداوم و مکرر بر سالمت جمعیت، نرخ بقای بچه‌ها و پایداری بلندمدت گونه است.
علاوه بر آثار مستقیم برخورد و گیر افتادن، تهدیدات غیرمستقیم نیز وجود دارد که به بازیابی جمعیت لطمه می‌زند: کاهش منابع غذایی ناشی از تغییرات اکوسیستم در اثر تغییرات اقلیمی، آلودگی صوتی زیرآبی که اختلال در ارتباطات و ناوبری جانوری ایجاد می‌کند، و آلودگی شیمیایی که وضعیت بدنی و توان باروری را کاهش می‌دهد. این فشارها به‌ویژه برای گونه‌ای با نرخ تولیدمثل کند و دوره‌های طولانی فاصله بین زایمان‌ها خطرناک‌اند.
نهنگ راست اقیانوس اطلس شمالی با اثر زخم‌های پروانه (پروپ‌اسکار)
ابزارهای حفاظتی و محدودیت‌های آنها
دانشمندان، مدیران منابع و سازمان‌های محافظتی از مجموعه‌ای از تاکتیک‌ها برای کاهش تأثیرات انسانی استفاده می‌کنند. محدودیت‌های سرعت فصلی و مناطق کاهش سرعت دینامیک برای کشتیها به‌منظور کاهش خطر برخوردهای مرگ‌بار اعمال می‌شوند. مدیران ماهیگیری همچنین ابزارهایی مانند قلاب‌ها و ادوات بدون طناب (ropeless gear) را آزمایش کرده‌اند و بسته‌های موقتی صید در مناطقی که حضور نهنگ‌ها گزارش میشود اجرا شده تا بدون نابودی معیشت صیادان از وقوع درگیری جلوگیری شود.
با این وجود، اجرایی کردن این راهکارها با موانع عملی و اجتماعی مواجه است. تشخیص و گزارش‌گیری از گیر افتادن‌ها دشوار است زیرا به مشاهده نهنگ‌ها در زمان و مکان مناسب و نیز حضور ناظران یا تحلیل‌گران نیاز دارد. فیلیپ همیلتون، دانشمند ارشد در مرکز اندرسون کابوت آکواریوم نیوانگلند، اشاره می‌کند که تشخیص مستلزم دو چیز است که هم‌زمان رخ دهند: مردم باید نگاه کنند و نهنگ‌ها باید در جایی باشند که قابل رؤیت باشند. فقدان مشاهده‌پذیری، هزینه‌های بالا برای نظارت مداوم و محدودیت‌های فناوری ناظران را دچار مشکل می‌کند.
علاوه بر این، اجرای مقررات نیازمند حمایت مالی برای نظارت و اعمال قانون، پذیرش اجتماعی از سوی جوامع ساحلی و سازگاری صنعت حمل‌ونقل و ماهیگیری است. راه‌حل‌های فناورانه مانند ردیابی صوتی (passive acoustic monitoring)، پهپادها، سیستم‌های هوش مصنوعی برای تحلیل تصاویر و سامانه‌های هشداردهنده مبتنی بر دادههای ماهواره‌ای در حال گسترش‌اند؛ اما هر یک هزینه، نیازهای آموزش و سازگاری سازمانی خاص خود را دارند.
راهکارهایی که پتانسیل بلندمدت دارند معمولاً ترکیبی از مقررات محلی و ملی، تشویق نوآوری در ادوات ماهیگیری، سرمایه‌گذاری در تیم‌های disentanglement (نجات از قلاب و طناب) و پروتکل‌های واکنش سریع هنگام مشاهده نهنگ‌ها هستند. آزمایشات میدانی برای ابزارهای بدون طناب و فناوریهای جایگزین صید باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که هم سود زیستمحیطی و هم پیامدهای اقتصادی برای صیادان سنجیده شود تا رویکردهای اجرایی مقبول ایجاد گردد.
چرا این مسئله فراتر از یک گونه اهمیت دارد
نهنگ‌های راست نقشی فراتر از موجوداتی تنها در اقیانوس ایفا می‌کنند؛ آنها شاخص‌های اکوسیستمی و بازتاب‌دهنده سلامت کلی محیط دریایی هستند. نرخ تولیدمثل کند، بلوغ دیررس و طول عمر بالا به این معنی است که فرآیند بازگشت جمعیت ممکن است دهه‌ها طول بکشد؛ بنابراین هر نوزاد ثبت‌شده اهمیت حیاتی دارد و هر مرگ یا آسیب جدی که جلوگیری شود شانس بقای جمعیت را به‌طور معناداری افزایش می‌دهد.
بهبودی اندک دیده‌شده در سالهای اخیر نشان می‌دهد که اقدامات محافظتی هدفمند میتوانند نتیجه‌بخش باشند؛ اما پایداری این روند مستلزم استمرار سرمایه‌گذاری، پشتیبانی سیاستی و همکاری گسترده‌تر با جوامع دریایی و صنعت ماهیگیری است. اتخاذ رویکردهای مبتنی بر شواهد علمی، استفاده از فناوریهای نوین در ردیابی و مانیتورینگ، و به‌کارگیری راهکارهای هم‌زیستی‌محور (coexistence measures) میتواند فاصله بین یک تلاش مقطعی و یک بازیابی بلندمدت را تعیین کند.
فراتر از اقدامات مدیریتی، افزایش آگاهی عمومی، آموزش صیادان و خدمه کشتیها درباره مسیرهای مهاجرت، مناطق تجمع و پروتکل‌های اعلام حضور نهنگ، میتواند نرخ مواجهات را کاهش دهد. ایجاد انگیزه‌های مالی برای استفاده از ادوات کمتر آسیب‌زننده، برنامههای جبران خسارت موقت برای مشاغل متاثر و سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های اکولوژیک برای شناسایی زنجیره‌های غذایی کلیدی و زیستگاه‌های بحرانی از دیگر گام‌های مهم هستند.
تخمین‌های اکتبر 2024
در مجموع، نهنگ راست اقیانوس اطلس شمالی هنوز در معرض خطر جدی قرار دارد، اما شواهد نویدبخش اخیر نشان می‌دهد که تلاش هماهنگ علمی، مدیریتی و اجتماعی میتواند تأثیرگذار باشد. حفظ و تقویت این روند نیازمند استمرار نظارت علمی، سرمایه‌گذاری در فناوریهای نو برای کاهش برخوردها و درگیری‌ها، و سیاست‌گذاری مبتنی بر داده است. تخصص فنی در بیولوژی جمعیت، دانش اکولوژیک، نوآوری مهندسی در ادوات ماهیگیری و تعامل سازنده با جوامع ساحلی همگی بخشی از راه‌حل بلندمدت خواهند بود. اگرچه چالش‌ها پیچیده و چندوجهی‌اند، هر بچه نهنگ و هر اقدام پیشگیرانه‌ای که از وقوع مرگ یا آسیب جلوگیری کند، گامی ارزشمند در مسیر حفظ این گونه شاخص و آسیب‌پذیر است.
منبع: sciencealert
نظرات
دریاگام
من کنار ساحل کار میکنم، بعضی وقتا بچه نهنگا رو میبینیم، مشارکت محلی موثره اما پول نیست، نیمه‌شب یادم افتاد..
دیتاوی
واااااو، فکر نمی‌کردم همچین خبری ببینم... دلگرم‌کننده‌ست ولی کلی نگرانی هم هست، باید سریع‌تر اقدام کنیم
ارسال نظر