8 دقیقه
شرکت دفاعی ایتالیایی لئوناردو پروژه بلندپروازانه‌ای به نام «گنبد میکلآنژلو» را رونمایی کرده است؛ یک سپر چندلایه ماژولار و مبتنی بر هوش مصنوعی که هدفش حفاظت از زیرساختهای حیاتی اروپا، مراکز شهری و داراییهای استراتژیک در برابر پهپادها، موشکهای فراصوت و تهدیدات دریایی است. این طرح، که ترکیبی از سامانههای حسگر، پردازش اطلاعات و اثرگذارها را در بر می‌گیرد، نشان‌دهنده نسلی جدید از پدافند هوایی چنددامنه‌ای است.
یک سپر ماژولار که از دریا تا نزدیک فضا امتداد دارد
گنبد میکلآنژلو که از نام هنرمند رنسانس اقتباس شده، درصدد ایجاد یک سکوی یکپارچه رزمی است که در حوزه‌های متعددی فعالیت می‌کند: زیردریایی، سطحی، هوایی و نزدیک فضا. معماری این پروژه توسط لئوناردو به صورت ماژولار، باز و مقیاسپذیر توصیف شده است؛ ویژگی‌هایی که امکان استقرار مرحله‌ای و ادغام ساده‌تر با سامانههای ملی و ناتو را فراهم میآورد. به گفته شرکت، بخش‌هایی از سیستم در مراحل مختلف وارد خدمت خواهند شد و هدف‌گذاری شده است تا چارچوب کامل تا سال 2028 به قابلیت عملیاتی برسد.
طراحی ماژولار این امکان را می‌دهد که واحدهای کوچک‌تر زمینی، نیروی دریایی یا نصب‌شده روی خودروهای متحرک به شبکه عملیاتی واحد متصل شوند و تصویر عملیاتی یکپارچه (common operational picture) را به اشتراک بگذارند. این رویکرد از نظر لجستیک و هزینه نیز مزایایی دارد، زیرا استقرار تدریجی و تعویض قطعات بدون وابستگی کامل به یک پیکربندی واحد را ممکن می‌سازد.
چرا این پروژه اکنون اهمیت دارد: تهدیدها و زمینه راهبردی
ضرورت اجرای چنین پروژهای روشن است. جنگ میان روسیه و اوکراین موجب تسریع در استفاده از سامانههای هوایی بدون سرنشین، موشکهای کروز و بالستیک و ظهور تسلیحات فراصوت شده و شکاف‌هایی را در پدافندهای فعلی عیان ساخته است. ورود پهپادهای خارجی به فضای هوایی ناتو که در ماه‌های اخیر گزارش شده نیز نیاز به لایه‌های حفاظتی پیچیده‌تر و پاسخگو را برجسته کرده است.
گنبد میکلآنژلو به عنوان پاسخ ایتالیا — و احتمالا اروپا — به این چالش معرفی میشود و با تلاش‌های گسترده‌تر برای تقویت قابلیت‌های تبادل‌پذیری با ناتو و خودمختاری استراتژیک اروپایی هماهنگ است. مقامات لئوناردو در روزهای اخیر این برنامه را برای فرماندهان ارشد نظامی ایتالیا تشریح کرده و بر همکاری نزدیک با نیروهای مسلح برای تطبیق سیستم با نیازهای دفاع ملی تأکید داشته‌اند.
چگونه هوش مصنوعی و یکپارچه‌سازی چنددامنه با هم کار می‌کنند
هوش مصنوعی نقش محوری در گنبد میکلآنژلو ایفا می‌کند. ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی انتظار میرود توان کشف و دستهبندی تهدیدات را بهبود بخشند، مسیرهای حمله ورودی را پیشبینی کنند، تخصیص رهگیرها را بهینه سازند و هماهنگی بین حسگرها و سامانههای تسلیحاتی را خودکار کنند. این توانمندی‌ها می‌تواند منجر به پاسخ‌هایی سریع‌تر و دقیق‌تر علیه موج‌های پهپاد، موشکهای پرفرکانس و حملات لایه‌ای پیچیده که ترکیبی از تهدیدات دریایی و هوایی هستند، شود.
رویکرد شبکهی تک (single-network) که لئوناردو بر آن تأکید دارد، به هم‌جوشی اطلاعات وضعیت میدان رزم از حسگرها و آتش‌کننده‌های توزیع‌شده می‌انجامد تا زمان واکنش کاهش یابد و تاب‌آوری (resilience) افزایش پیدا کند. یکی از مزیتهای کلیدی این معماری، قابلیت ادغام دادههای راداری، فروسرخ (IR)، اپتیکی و تشخیص فرکانس رادیویی (RF) در یک تصویر واحد است که تصمیمگیری خودکار یا نیمه‌خودکار را تسهیل می‌کند.
در سطح فنی، گنبد می‌تواند از ترکیب حسگرهای ساحلی، رادارهای دوربرد و نزدیک‌برد، سامانههای شنود الکترونیکی (ELINT/ESM)، دوربین‌های الکترواپتیکال و سامانههای ماهواره‌ای بهره‌برداری کند تا پوشش چندلایه برای شناسایی تهدیدات فراصوت، بالستیک و پهپادی فراهم کند. تلاقی دادهها (data fusion) و استفاده از الگوریتمهای یادگیری ماشین برای کاهش آلارمهای کاذب و افزایش احتمال کشف دقیق، از جمله الزامات مهندسی پروژه است.
مقایسه گنبد میکلآنژلو با دیگر طرح‌ها و گام‌های بعدی
مفهوم اولیه این پروژه با سپرهای لایه‌ای پیش‌تر پیشنهادشده مقایسه شده است؛ ایده‌هایی که در کشورهای دیگر نیز مطرح شده‌اند. چند کشور اروپایی قبلا به استفاده از سامانههای تسلیحاتی مجهز به هوش مصنوعی روی آورده‌اند؛ برای نمونه لهستان و رومانی به میدان‌آوردن سامانههای فشرده مبتنی بر هوش مصنوعی را آغاز کرده‌اند. سامانه آمریکایی Merops، که به خاطر ردپای لجستیکی کوچک خود شناخته میشود، نمونه‌ای است از چگونگی کوچک‌شدن اندازه و کاهش زمان پاسخ با کمک هوش مصنوعی در گره‌های دفاعی مدرن.
مدیرعامل لئوناردو، روبرتو چینگولانی، برنامه را در رویدادی در رم تشریح کرد و بر اهداف دوگانه آن تأکید نمود: حفاظت از داراییهای حیاتی و تقویت یکپارچگی دفاعی اروپایی. لئوناردو برنامه‌ریزی کرده است تا در حین توسعه، هماهنگی نزدیکی با ارتش ایتالیا داشته باشد و آزمون‌ها و استقرار تدریجی را پیش از هدف‌گذاری عملیاتی 2028 انجام دهد.
طیف بعدی کارها شامل آزمایش‌های میدانی مکرر، اعتبارسنجی عملکرد سامانههای هوش مصنوعی در شرایط واقعی، انجام سناریوهای ترکیبی شامل تهدیدات همزمان و ارزیابی قابلیت همکاری با سامانههای متحدین است. همچنین باید برنامه‌ای برای به‌روزرسانی‌های نرم‌افزاری، مدیریت دادهها و تضمین امنیت سایبری در سراسر چرخه عمر سامانه تدوین شود تا از نفوذ و دستکاری جلوگیری گردد.
گنبد میکلآنژلو از دیدگاه فناوری و راهبردی می‌تواند چند مولفه متمایز داشته باشد که آن را از رقبا جدا می‌کند: طراحی ماژولار با قابلیت استقرار سریع، تمرکز بر یک شبکه اطلاعاتی یکپارچه، استفاده پیشرفته از یادگیری ماشین برای تصمیم‌سازی و پشتیبانی از عملیات چنددامنه‌ای (Multi-Domain Operations). این ترکیب می‌تواند به اتحادیه‌ها و کشورهای عضو ناتو کمک کند تا یک سطح دفاعی هماهنگ‌تر، پاسخگوتر و با قابلیت اشباع متقابل ایجاد کنند.
با این وجود، چالشهایی نیز وجود دارد: تضمین عملکرد قابل اتکا و شفافیت الگوریتمهای هوش مصنوعی، تطبیق با استانداردهای تبادل داده ناتو، مسائل مربوط به حفاظت از حریم خصوصی و حقوق بین‌الملل در استفاده از سامانههای خودکار هدفگیری، و نیز پیچیدگیهای لجستیکی برای استقرار در مناطق با زیرساخت محدود. مدیریت مؤثر این ریسک‌ها برای موفقیت برنامه حیاتی خواهد بود.
در چشم‌انداز صنعتی و استراتژیک، موفقیت این پروژه می‌تواند بازار صادراتی را برای صنایع دفاعی اروپایی باز کند و مصرّحی بر توانمندی‌های فناوری پیشرفته منطقه باشد. همزمان، ادغام این سامانه با شبکههای ماهواره‌ای و برنامه‌های فضایی نزدیک‌فضا (near-space) می‌تواند برد شناسایی و پایداری اطلاعاتی را به‌طور قابل توجهی افزایش دهد و امکان رصد و پاسخ به تهدیدات فراصوت و بالستیک را در فازهای اولیه فراهم آورد.
در نهایت، همان‌طور که اروپا خود را با معماری‌های تهدید سریع‌تر و توزیع‌شده‌تر سازگار می‌کند، گنبد میکلآنژلو نمایانگر جهشی به سمت پدافند هوایی چنددامنه هوشمند است. موفقیت این ابتکار مستلزم دستیابی به عملکرد قابل اتکای هوش مصنوعی، سازگاری بی‌وقفه با سامانههای متحدان و قابلیت استقرار مقیاسپذیر در نیروهای ملی خواهد بود.
نکات کلیدی که باید در پیگیری و بررسی این پروژه مورد توجه قرار گیرند عبارتند از:
- پایش دقیق مراحل آزمایش و ارزیابی (validation & verification) الگوریتمهای هوش مصنوعی در شرایط واقعی.
- اقدامات امنیت سایبری برای حفاظت از شبکه دادهها و جلوگیری از اختلال یا دستکاری فرماندهی و کنترل.
- استانداردسازی پروتکل‌های داده و توانایی تبادل اطلاعات با سامانههای ناتو و شرکای اروپایی.
- برنامه‌ریزی لجستیکی برای نگهداری، آموزش نیروی انسانی و تضمین پشتیبانی فنی در زمان درگیری یا بحران.
- ارزیابی راهبردی در خصوص پیامدهای صادرات و تقویت زنجیره تامین دفاعی اروپایی.
در افق عملیاتی، ترکیب توانایی‌های نرم‌افزاری، حسگری و اثرگذاری می‌تواند به شکل‌گیری یک اکوسیستم دفاعی منسجم منتهی شود که نه‌تنها تهدیدات کنونی را مهار کند، بلکه قابلیت تطابق با تهدیدات آتی مانند سکوت الکترونیکی، جنگ اطلاعاتی و تهدیدات ترکیبی را نیز داشته باشد. این رویکرد نیازمند سرمایه‌گذاری مستمر در تحقیق و توسعه، همکاری میان‌سازمانی و چارچوب‌های حقوقی مناسب برای مدیریت فناوری‌های پیشرفته است.
در جمع‌بندی، گنبد میکلآنژلو پروژهای است که از هم‌نشینی فناوری‌های نوین از جمله هوش مصنوعی، حسگرهای متنوع، پیوندهای دادهای سریع و سامانههای اثرگذار طیفی بهره می‌برد تا راه‌حلی چندلایه برای پدافند هوایی و ساحلی پیشنهاد کند. پیگیری پیشرفت‌های این برنامه، آثار آن بر توان دفاعی اروپا و نحوه ادغامش با ساختارهای ناتو اهمیت بالایی دارد، زیرا موفقیت یا شکست آن می‌تواند الگوهایی را برای پروژه‌های مشابه در دیگر کشورها تعیین کند.
منبع: smarti
ارسال نظر