تأثیر قهوه بر داروها: بایدها و نبایدهای مصرف همزمان قهوه و دارو

برای میلیون‌ها نفر در سراسر جهان، قهوه بخش جدایی‌ناپذیر آغاز روز است و آرامش، هوشیاری و گرما را به همراه دارد. این نوشیدنی پرطرفدار و منبع اصلی کافئین، به یکی از مهم‌ترین عادت‌های صبحگاهی تبدیل شده است. اما فراتر از رایحه آشنا و تأثیر انرژیزا، قهوه دارای ویژگی‌های شیمیایی‌ای است که می‌توانند بر نحوه عملکرد برخی داروها در بدن تأثیر بگذارند. آگاهی از تعامل قهوه با داروهای رایج نه فقط برای داروسازان و پزشکان، بلکه برای همه افرادی که به طور مرتب دارو مصرف می‌کنند اهمیت دارد.

هرچند در چای و نوشابه‌های گازدار نیز کافئین وجود دارد، اما میزان آن در قهوه بسیار بیشتر است و به همین دلیل تأثیر قابل‌توجه‌تری بر تداخلات دارویی دارد. این مقاله مهم‌ترین راه‌های تأثیرگذاری قهوه و کافئین موجود در آن بر جذب، اثربخشی و عوارض جانبی داروها را بر اساس مطالعات جدید داروشناسی و توصیه متخصصان سلامت بررسی می‌کند.

علم تداخل قهوه با داروها ماده اصلی فعال در قهوه، یعنی کافئین، یک محرک طبیعی است. پس از مصرف، کافئین بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد، حرکت دستگاه گوارش را افزایش می‌دهد و با آنزیم‌های کبدی که وظیفه تجزیه مواد داخلی و داروها را دارند، تعامل برقرار می‌کند. اثرات کافئین زمانی که همزمان با داروهایی با مسیر سوخت‌وساز یا اثرات فیزیولوژیک مشابه مصرف شود، تشدید می‌شود. برخی ترکیبات موجود در داروهای سرماخوردگی، ضدافسردگی‌ها یا داروهای قلبی ممکن است باعث افزایش خطر عوارض یا تغییر در جذب داروها هنگام مصرف با قهوه شوند.

داروهای سرماخوردگی و آنفلوآنزا: تحریک بیشتر بسیاری از داروهای بدون نسخه سرماخوردگی مانند ضد احتقان‌ها (مانند پسودوافدرین)، خاصیت محرک دارند که شبیه تأثیر کافئین است. مصرف همزمان این داروها با قهوه، می‌تواند باعث تشدید علائمی مانند بی‌قراری، سردرد، تپش قلب و مشکل در خواب شود.

حتی برخی داروهای سرماخوردگی خود حاوی کافئین هستند که این مسئله می‌تواند شدت عوارض جانبی را بیشتر کند. تحقیقات نشان داده است که ترکیب کافئین با پسودوافدرین ممکن است به‌ویژه برای افراد مبتلا به دیابت، باعث افزایش قند خون و دمای بدن شود.

کافئین با داروهای محرک این تأثیر محرکی محدود به داروهای سرماخوردگی نیست. برخی داروهای درمان اختلالات توجه و بیش‌فعالی (ADHD) مانند آمفتامین‌ها و همچنین برخی داروهای آسم (مانند تئوفیلین) شیمیایی شبیه به کافئین دارند و مصرف همزمان آنها می‌تواند احتمال عوارضی چون تپش قلب یا اختلال خواب را افزایش دهد.

داروهای تیروئیدی: کاهش جذب و اثربخشی افرادی که با کم‌کاری تیروئید مواجه هستند، معمولا لووتیروکسین دریافت می‌کنند؛ دارویی که جذب آن بسیار به زمان و نحوه مصرف بستگی دارد. مطالعات علمی نشان می‌دهد اگر قهوه را ظرف یک ساعت پس از مصرف لووتیروکسین بنوشید، جذب این دارو ممکن است تا ۵۰ درصد کاهش یابد. این کاهش جذب به دلیل افزایش سرعت حرکت دستگاه گوارش بر اثر کافئین است که زمان لازم برای جذب قرص را کاهش داده و همچنین کافئین ممکن است با دارو در دستگاه گوارش پیوند برقرار کند.

در نتیجه، افراد حتی با مصرف منظم دارو، ممکن است همچنان علائم کم‌کاری تیروئید مانند خستگی، افزایش وزن و یبوست را تجربه کنند. تحقیقات نشان می‌دهد این تأثیر بیشتر در قرص‌های لووتیروکسین مشاهده می‌شود تا محلول‌های جدیدتر این دارو.

سایر داروهای حساس به قهوه داروهایی مانند بیس‌فسفونات‌ها (برای درمان پوکی استخوان مثل آلندرونات و ریزدرونات) نیز باید با شکم خالی استفاده شوند و توصیه می‌شود دست‌کم ۳۰ تا ۶۰ دقیقه قبل از نوشیدن قهوه، غذا یا نوشیدنی دیگر با آب ساده مصرف شوند تا بیشترین جذب را داشته باشند.

داروهای ضدافسردگی و ضدروان‌پریشی: تعامل‌های پیچیده تعامل میان کافئین و داروهای روان‌پزشکی همچنان موضوع تحقیقات علمی است. داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند سرترالین و سیتالوبرام از رایج‌ترین داروهای افسردگی‌اند. مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که کافئین ممکن است در معده به دارو متصل شود و جذب آن را کاهش دهد که می‌تواند اثربخشی دارو را کم کند.

ضدعفونی‌های سه‌حلقه‌ای (TCAs) مانند آمی‌تریپتیلین و ایمی‌پرامین، در کبد توسط آنزیم CYP1A2 متابولیزه می‌شوند—آنزیمی که کافئین هم توسط آن تجزیه می‌شود. بنابراین، مصرف همزمان این داروها و قهوه می‌تواند باعث رقابت بر سر این آنزیم شده و متابولیسم دارو را کند و خطر عوارضی مثل بی‌خوابی یا بی‌قراری را افزایش دهد.

داروی ضدروان‌پریشی کلوزاپین نیز توسط همان آنزیم سوخت‌وساز می‌شود و ثابت شده مصرف روزانه ۲ تا ۳ فنجان قهوه می‌تواند غلظت این دارو را تقریبا دو برابر کند و خطر عوارضی مانند خواب‌آلودگی، گیجی یا مشکلات جدی‌تر را افزایش دهد.

مسکن‌ها: تسکین سریعتر، ولی با ریسک بالاتر برخی داروهای مسکن مانند آسپرین یا استامینوفن (پاراستامول) ممکن است جهت تسریع اثر حاوی کافئین باشند. قهوه با افزایش اسیدیته معده و تسریع تخلیه آن می‌تواند جذب این داروها را سرعت بخشد. البته این تسریع جذب ممکن است احتمال عوارضی مانند تحریک یا خون‌ریزی معده را افزایش دهد، به‌ویژه هنگام مصرف مقادیر زیاد کافئین. هرچند موارد حاد نادر هستند، پزشکان در افراد حساس به ناراحتی‌های گوارشی توصیه به احتیاط می‌کنند.

داروهای قلبی: مقابله با اثربخشی درمان کافئین فشار و ضربان قلب را تا چندین ساعت پس از مصرف افزایش می‌دهد. این موضوع برای مصرف‌کنندگان داروهای ضد فشار خون یا ضدآریتمی قلب اهمیت دارد؛ چرا که ممکن است اثر این داروها را کاهش داده و نیاز به پایش ویژه را ایجاد کند. با این حال، بیماران قلبی نیاز به حذف کامل قهوه ندارند و متخصصان توصیه می‌کنند مصرف را مدیریت و نشانه‌ها را پیگیری کنند یا در صورت نیاز به گزینه‌های کم‌کافئین روی آورند.

راهنمایی‌های ایمن برای مصرف همزمان قهوه و دارو با اینکه قهوه برای بسیاری یک عادت روزانه دوست‌داشتنی است، اما با توجه به پیچیدگی‌های شیمیایی آن، باید همزمانی مصرف با داروها را با دقت در نظر گرفت. به این نکات علمی برای کاهش خطرات تداخل و افزایش اثربخشی دارو توجه کنید:

• داروهایی مانند لووتیروکسین یا بیس‌فسفونات را همیشه با آب ساده و با معده خالی مصرف کنید و ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس از آن از نوشیدن قهوه یا صرف صبحانه بپرهیزید. • هنگام مصرف داروهای سرماخوردگی، آسم یا ADHD، به تاثیرات تجمعی کافئین توجه داشته باشید. در صورت تشدید عوارض، با پزشک خود مشورت کنید. • در صورت مصرف داروهای ضدافسردگی، ضدروان‌پریشی یا قلبی، میزان مصرف قهوه و کافئین را با داروساز یا پزشک بررسی کنید؛ چرا که تداخلات است فردبه‌فرد متفاوت است. • در صورت مواجهه با علائمی مانند اضطراب، بی‌خوابی یا تپش قلب پس از مصرف قهوه یا دارو، کاهش مصرف کافئین یا انتخاب گزینه‌های بدون کافئین را مد نظر قرار دهید. • حساسیت افراد به کافئین بر اساس ژنتیک، سن و سلامت عمومی متفاوت است؛ بنابراین توصیه‌ها باید متناسب با شرایط باشد.

همیشه در صورت تردید در مورد تداخلات احتمالی بین دارو و قهوه با داروساز یا پزشک مشورت کنید. گاهی فقط یک مشاوره کوتاه می‌تواند جلوی عوارض طولانی‌مدت و کاهش اثربخشی درمان را بگیرد.

نتیجه گیری قهوه یکی از محبوب‌ترین نوشیدنی‌های دنیا و یک ماده فعال زیستی پیچیده است که می‌تواند بر سوخت‌وساز و جذب داروها تاثیر بگذارد. هرچند مصرف مناسب قهوه برای بسیاری از افراد بی‌خطر است، اما می‌تواند با انواع داروها از داروهای تیروئیدی و مسکن‌ها تا داروهای ضدافسردگی و قلبی تداخل داشته باشد. با شناخت این تعاملات علمی و رعایت اصول صحیح مصرف، می‌توانید بدون به خطر انداختن سلامت یا اثربخشی درمان، به لذت نوشیدن قهوه ادامه دهید. در صورت شک و تردید، همواره بهترین کار مشاوره با یک متخصص است تا تداخل احتمالی بین قهوه و داروها به حداقل برسد و درمان بی‌وقفه انجام شود.