امیدهای جدید درمان کم شنوایی ژنتیکی با ژن درمانی فراتر از دوران کودکی

پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه ژن‌درمانی، تحولی اساسی در درمان کم‌شنوایی ارثی ایجاد کرده‌اند، به‌ویژه برای بیمارانی که تصور می‌شد پس از سنین پایین، امکان بازیابی شنوایی برای آنان وجود ندارد. پژوهش تازه‌ای که در مجله Nature Medicine منتشر شده، برای نخستین بار نشان داده است که ژن‌درمانی می‌تواند علاوه بر کودکان، در نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به کم‌شنوایی شدید ناشی از جهش ژنی هم مؤثر باشد و بخشی از شنوایی آن‌ها را بازگرداند.

پشتوانه این موفقیت علمی، تمرکز ویژه بر جهش‌های ژن OTOF است. این پژوهش نوآورانه با حضور ده شرکت‌کننده، در بازه سنی یک تا ۲۴ سال، انجام شد؛ همه این افراد با ناشنوایی ارثی عمیق که به جهش ژن OTOF مربوط بود، شناسایی شده بودند. ژن OTOF پروتئینی به‌نام اوتوفِرین را تولید می‌کند که نقش حیاتی در انتقال سیگنال‌های صوتی از سلول‌های مویی گوش داخلی به مغز دارد. جهش در این ژن، انتقال سیگنال‌های شنوایی را مختل می‌کند و حدود ۲۰۰ هزار نفر را در سراسر دنیا با کم‌شنوایی شدید یا کامل مواجه ساخته است.

در حالی که پیش از این، بیشتر کارآزمایی‌های بالینی ژن‌درمانی شنوایی روی نوزادان و کودکان بسیار خردسال انجام می‌شد، این مطالعه جدید با بررسی فراتر از این گروه سنی، اثربخشی این روش را در نوجوانان و بزرگسالان نیز به اثبات رسانده است—گروهی که پیش‌تر به عنوان نامزدهای کم‌پاسخ تلقی می‌شدند.

در روند درمان، پژوهشگران مؤسسه کارولینسکا سوئد با همکاری مراکز پزشکی چین، یک دوز ژن‌درمانی را به طور مستقیم در حلزون گوش (کوکلئا)، ساختار پیچیده گوش داخلی، تزریق کردند. آن‌ها با استفاده از یک ناقل ویروسی با هدایت دقیق، نسخه سالم ژن OTOF را وارد سلول‌های گوش کردند تا مسیر شنوایی طبیعی فعال شود.

نتایج بسیار قابل توجه بود: بیشتر شرکت‌کنندگان طی یک ماه پس از درمان، بهبود شنوایی محسوسی را تجربه کردند. در نقطه شش‌ماهه، همه ده نفر شاهد پیشرفت‌های چشمگیر در سطح شنوایی خود شدند. آستانه شنوایی متوسط از ۱۰۶ دسی‌بل (معادل یک کنسرت سنگین موسیقی) به ۵۲ دسی‌بل کاهش یافت. نکته امیدوارکننده، عدم مشاهده عوارض جانبی جدی در طول یک سال نخست درمان بود که ایمنی و کارایی ژن‌درمانی را نشان می‌دهد.

نمونه‌های تأثیرگذار از زندگی بیماران، تأثیرات این روش را ملموس‌تر می‌سازد. برای مثال، دختری هفت ساله که ژن‌درمانی را در یک گوش و کاشت حلزون را در گوش دیگر داشت، چهار ماه پس از درمان توانست برای اولین‌بار صدای باران را بشنود و با مادر خود مکالمات طبیعی داشته باشد. بهترین نتایج در کودکان ۵ تا ۸ سال مشاهده شد، اما پیشرفت‌های قابل توجهی نیز در نوجوان ۱۴ ساله و جوان ۲۴ ساله ثبت شد.

ژن‌درمانی کم‌شنوایی ژنتیکی از جهات زیادی با درمان‌های سنتی همچون سمعک و کاشت حلزون تفاوت دارد. این روش به جای تقویت صدا یا کنار زدن مسیر شنوایی، مستقیماً علت ژنتیکی کم‌شنوایی را هدف می‌گیرد و امکان بازگرداندن طبیعی و پایدار شنوایی را فراهم می‌سازد. افرادی که پیش‌تر به دلیل سن یا پیچیدگی ژنتیکی، از درمان محروم مانده بودند، اکنون با گزینه‌ای نوین روبه‌رو هستند.

در مقایسه با کاشت حلزون که نیازمند کارکرد همیشگی دستگاه و مراقبت‌های مکرر است، ژن‌درمانی احتمالاً یک راهکار بلندمدت و بی‌نیاز از ابزار خارجی خواهد بود.

این دستاورد، مسیرهای آتی بسیار روشنی در بازارهای پزشکی شنوایی و ژنتیک نوید می‌دهد. درحالی‌که این پژوهش بر کم‌شنوایی ژنتیکی مرتبط با ژن OTOF تمرکز داشت، متخصصان پیش‌بینی می‌کنند با توسعه بیشتر، درمان‌های مشابهی برای سایر ژن‌های شایع مؤثر در ناشنوایی از جمله GJB2 و TMC1 هم ممکن گردد. آزمایش‌های اولیه حیوانی در زمینه این ژن‌ها، نتایج امیدبخشی رقم زده است و آینده‌ای متصور می‌شود که کم‌شنوایی ارثی، صرف‌نظر از نوع جهش، به شکل روتین قابل درمان خواهد بود.

کاربرد ژن‌درمانی اکنون نه‌تنها برای کودکان بلکه برای نوجوانان و بزرگسالان نیز اثبات شده و فرصت‌های بسیاری را برای درمان کم‌شنوایی ژنتیکی فراهم می‌کند. این مسئله بازار جدیدی برای درمان‌های پیشرفته و پزشکی شخصی‌سازی‌شده ایجاد کرده و امکان دگرگونی اساسی زندگی مبتلایان را در اقشار مختلف سنی فراهم می‌آورد.

با وجود نتایج امیدبخش، پژوهشگران بر ضرورت ادامه مطالعات تأکید دارند. دکتر مائولی دوآن از موسسه کارولینسکا و سایر محققان، بیماران را تا یک دهه آینده برای بررسی تأثیر بلندمدت ژن‌درمانی دنبال خواهند کرد. این کارآزمایی‌ها تعیین می‌کند که آیا ژن‌درمانی کم‌شنوایی ژنتیکی می‌تواند ایمنی و ماندگاری لازم را در مقیاس بزرگ تأمین کند.

با توجه به شیوع کم‌شنوایی ارثی و رشد سریع پزشکی دقیق، ژن‌درمانی در صف مقدم انقلاب سلامت قرار گرفته است. نوآوری در درمان‌های هدفمند ژنتیکی اکنون نه‌تنها مرزهای علم شنوایی‌شناسی را جابجا کرده بلکه امید تازه‌ای برای میلیون‌ها نفری که وضعیتشان غیرقابل درمان تلقی می‌شد، ایجاد کرده است.

دکتر دوآن جمع‌بندی می‌کند: «OTOF تنها قدم اول است. با گسترش تحقیقات به سایر دلایل ژنتیکی پیچیده‌تر و رایج کم‌شنوایی، باور داریم ژن‌درمانی‌ها راهکاری قابل اطمینان برای طیف وسیعی از بیماران، فارغ از سن یا نوع جهش ژنی، در آینده خواهند شد.»

ژن‌درمانی کم‌شنوایی دیگر وعده‌ای دوردست نیست، بلکه به‌سرعت به راهکاری واقعی تبدیل می‌شود که می‌تواند نحوه برخورد و درمان ناشنوایی ژنتیکی را برای نسل‌های آینده متحول سازد.