راز کوزه برنزی باستانی: شناسایی عسل ۲۵۰۰ ساله در کنار پمپئی

راز کهن آشکار می‌شود: کشف عسل باستانی در کوزه برنزی

دهه‌ها پس از کشف اولیه، بقایای نارنجی‌رنگی که در کوزه‌ای برنزی و متعلق به ۲۵۰۰ سال پیش، در یک نیایشگاه باستانی یونانی نزدیک پمپئی ایتالیا یافت شده بود، سرانجام به عنوان عسل شناسایی شد. این کشف مهم، دیدگاه تازه‌ای درباره آیین‌های مذهبی یونان باستان و فرآیندهای شیمیایی نگهداری مواد آلی در اختیار می‌گذارد و به درک بهتر از فرهنگ و سنت‌های جوامع مدیترانه‌ای اولیه کمک می‌کند.

زمینه علمی و روش‌های تحلیلی

در سال ۱۹۵۴، این ماده اسرارآمیز در یک عبادتگاه یونانی در پائستوم جنوب ایتالیا کشف شد، اما برای دهه‌ها، ماهیت آن ناشناخته باقی ماند. تجزیه‌های شیمیایی پیشین، به دلیل تغییر ساختار ماده بر اثر گذر زمان و شرایط محیطی، قادر به شناسایی دقیق ترکیبات آلی آن نبودند.

گروهی به سرپرستی باستان‌شناس لوسیانا دا کوستا کاروالیو در دانشگاه آکسفورد موفق شدند با استفاده از فناوری‌های نوین مانند کروماتوگرافی گازی و طیف‌سنجی جرمی، این راز را حل کنند. این ابزارهای پیشرفته، امکان شناسایی دقیق نشانگرهای شیمیایی موجود در بقایا را فراهم کردند؛ الگوی به‌دست‌آمده شباهت زیادی با عسل و موم زنبورعسل مدرن داشت.

تحلیل دگرگونی و حفظ مواد باستانی

دستاورد پژوهش‌ها نشان داد این ماده نسبت به عسل امروزی اسیدی‌تر است؛ مسئله‌ای که با فرایند نگهداری طولانی‌مدت و تغییرات شیمیایی طبیعی سازگار است. در طی قرون، قندهای عسل به ترکیباتی به نام فوران تبدیل شده‌اند. اگرچه پیشتر موم زنبور در این ماده شناسایی شده بود، اما ترکیب پیچیده بقایا بیشتر به عسل و مشتقات آن شباهت داشت تا موم به تنهایی.

نکته مهم این است که در جدیدترین تحلیل‌ها، وجود هگزوز (یک قند ساده) به همراه ساکاریدهای تجزیه‌شده شناسایی شد که نشان‌دهنده بقای عناصر اصلی عسل است. این آثار کربوهیدراتی، به لطف فرایند زنگ‌زدگی مس در ظرف برنزی، حفظ شده‌اند.

اهمیت باستان‌شناسی و یافته‌های فرهنگی

این نیایشگاه که هنوز خدای آن شناخته نشده، دارای کوزه‌های برنزی بود که پیرامون یک بستر آهنی خالی و غیرقابل دسترسی قرار داشت. در کنار آن شش هیدریا (ظرف آب) و دو آمفورا (ظرف نگهداری) نیز پیدا شد. به گفته دا کوستا کاروالیو و همکارانش، بستر خالی و فضای غیرقابل نفوذ، حضور معنوی را به نمایش می‌گذاشت. اهدای عسل به عنوان «هدیه‌ای برای خدایان» نماد دوگانه‌ای در فرهنگ یونان داشت: هم یک خوراک شیرین ارزشمند و هم نشانه‌ای از جاودانگی که طبق اسطوره‌ها در تغذیه زئوس نقش داشته است.

در دوران باستان، عسل علاوه بر استفاده در مراسم مذهبی، به عنوان شیرین‌کننده طبیعی، دارو و حتی در لوازم آرایشی مورد استفاده بود. این کشف، دانش ما را درباره کاربردها و اهمیت روغن‌ها و مواد آلی در آیین‌های مذهبی یونان باستان تقویت می‌کند و نشان می‌دهد که بقایای آلی باستانی، شبکه‌هایی پیچیده از تغییرات شیمیایی هستند.

به‌گفته دا کوستا کاروالیو: «مواد باستانی تنها بقایای خوراک یا پیشکش به خدایان نیستند؛ بلکه اکوسیستم‌های شیمیایی پیچیده‌ای هستند که مطالعه آنها نحوه تغییرات این مواد را در طول زمان نشان می‌دهد و می‌تواند دیدگاه‌های تازه‌ای برای پژوهش‌های آینده درباره فعالیت‌های میکروبی و کاربردهای احتمالی آن ارائه دهد.»

جمع‌بندی

شناسایی عسل ۲۵۰۰ ساله در عبادتگاه پائستوم، دستاوردی ارزشمند در باستان‌شناسی و علوم شیمی تجزیه است. این یافته، پیچیدگی پیشکش‌های مذهبی و روش‌های حفظ مواد آلی در یونان باستان را برجسته می‌کند. استفاده همزمان از فناوری‌های شیمیایی پیشرفته و زمینه تاریخی، درک ما را از پیوند میان فرهنگ، آیین‌های مذهبی و علم در دوران باستان افزایش می‌دهد و راه را برای پژوهش‌های بیشتر درباره جهان‌های میکروسکوپی باقی‌مانده در ظروف تاریخی هموار می‌سازد.