10 دقیقه
ورود مدل ویدیویی جدید اوپنایآی به نام سورا 2 باری دیگر محل تقابل بین نوآوری و حقوق خالقان شده است. موجی از ویدئوهای تقلیدی و بازسازیشده — اغلب شامل شخصیتهای شناختهشده و دارای حق نشر — در پلتفرمها و شبکههای اجتماعی منتشر شد و انجمن صنعت سینما، بهویژه انجمن تولیدکنندگان فیلم (MPA)، خواستار اقدامات فوری شده است. در هسته این مناقشه، مسئلهای ساده اما پراثر قرار دارد: چه کسی مسئول جلوگیری از تولید محتوای نقضکننده حق نشر است؛ پلتفرم یا صاحب اثر؟
چرا MPA زنگ خطر را به صدا درآورد
انجمن تولیدکنندگان فیلم (MPA) بهصورت عمومی از اوپنایآی خواست تا «اقدام فوری» انجام دهد. مشکل از این قرار است که در تنظیمات پیشفرض سورا 2، فراهم آورنده سرویس حق را به دارندگان اثر میسپارد تا در صورت تمایل از تولید محتوای مبتنی بر شخصیتها یا آثارشان انصراف دهند. به عبارت دیگر، این سیستم بهصورت پیشگیرانه جلوی تولید را نمیگیرد و بر عهده مالک حقوق میگذارد که برای محافظت از خود اقدام کند.
چارلز ریوکین، مدیرعامل MPA، بهصراحت گفته است که وعده اوپنایآی درباره کنترلهای بیشتر «بهزودی» کفایت نمیکند؛ مسئولیت جلوگیری از نقض باید بر عهده پلتفرم باشد، نه صاحبان آثار یا سازندگان که باید وقت و منابع صرف درخواست انصراف کنند. این نکته سؤالات حقوقی و عملی مهمی را بهوجود میآورد، خصوصاً در حوزهای که پروندههای قضایی پیشین در مورد مدلهای تولید تصویر و ویدئو نیز غوغا کرده است.
سورا 2 در چشم قانون چه جایگاهی دارد؟
قانون فعلی کپیرایت در بسیاری از حوزهها به صاحبان حقوق امکان پیگیری خسارت قانونی برای هر عمل نقض را میدهد، چه پلتفرم مکانیزم انصراف داشته باشد و چه نه. پروندههای اخیر علیه خدمات تولید تصویر و ویدئو با استفاده از هوش مصنوعی — از جمله شکایتهای کمپانیهایی مانند دیزنی، یونیورسال و وارنر — نشان میدهد که استودیوها از استفاده بدون مجوز آثارشان برای آموزش مدلها و تولید محتوا با نام و تصویر شخصیتها ناراضیاند.
در مقابل، برخی شرکتهای هوش مصنوعی مثل Midjourney دفاع کردهاند که آموزش مدلها ممکن است تحت عنوان اِعمال عادلانه یا fair use قرار گیرد و آنچه تولید میشود نتیجه رفتار کاربران است، نه الزام مستقیم پلتفرم. این مباحث، چارچوبهای حقوقی موجود را به آزمون میکشد و سوالات تازهای درباره مسئولیت، شخصیسازی، و نقش آموزش دادههای محافظتشده مطرح میسازد.
سم آلتمن، مدیرعامل اوپنایآی، در سخنان عمومی پذیرفته است که مشکل وجود دارد و وعده داده که ابزارهایی با کنترلهای دقیقتر در اختیار دارندگان حق قرار خواهد گرفت؛ با این حال او هشدار داده که «موارد لبهای» ممکن است همچنان رخ دهند تا زمان پالایش کامل سیستم. این هشدار اهمیت دارد، چرا که حتی تعداد اندکی ویدئوی قانعکننده و جعلی میتواند در شبکههای اجتماعی به سرعت پخش شود و به اعتبار برندها و روابط با طرفداران آسیب بزند.
ابعاد فرهنگی و تجاری مناقشه
این تنها یک مناقشه حقوقی نیست؛ بلکه یک لحظه فرهنگی است. فرنچایزهای سینمایی و تلویزیونی بر اساس کاراکترها و روایتهای مهندسیشده ساخته میشوند و استودیوها بازسازیهای غیرمجاز توسط هوش مصنوعی را نه تنها توهینی خلاقانه، بلکه تهدیدی تجاری میدانند. نگرانیها فراتر از خسارت قانونی است: رقیق شدن هویت شخصیتها، تصویر نادرست از بازیگران، یا تولید محتوای شبیه به دیپفیک که کمپینهای بازاریابی را زیر سؤال میبرد، همگی ازجمله ریسکهای مهماند.
مقایسه با موج اولیه جنجالها در حوزه تولید تصاویر توسط هوش مصنوعی نشان میدهد که ویدئو بازی را جدیتر میکند: حرکت، صدا و ادا و اطوار سختتر قابلپالایش و آسانتر قابلسوءاستفاده هستند. طرفداران گاه با شوق بازسازیها یا ویرایشهای طرفداری را میپذیرند، اما استودیوها نگران از دست رفتن کنترل بر نحوه نمایش محصولاتشان و افت درآمدهای ناشی از مجوزدهیاند.
چیستِ فرهنگی در میان؟
درست مانند هر فناوری نوآورانه دیگر، مسئله اصلی این است که چه قواعدی باید شکل بگیرد تا هم امکان خلاقیت اخلاقی و تجربی فراهم شود و هم حقوق مؤلفان و سرمایهگذاران محفوظ بماند. آیا ما میپذیریم که هر کسی بتواند با چند کلیک نسخهای از یک شخصیت محبوب بسازد و منتشر کند؟ یا باید استانداردها و مقررات فنی و قانونی وضع شود که تمایز محتوای مجاز از غیرمجاز را آسان کند؟
نظر خالقان، بازیگران و مخاطبان
واکنش اولیهی طرفداران و سازندگان محتوا مخلوطی از تحسین و نگرانی بود. عدهای از خلاقان مستقل و علاقهمندان امکانات سورا 2 را برای ساخت فیلمهای کوتاه طرفداری، ادای احترام و قطعات آزمایشی تحسین کردهاند؛ اما بسیاری از صاحبان حقوق و فیلمسازان حرفهای از سیل محتویات کمکیفیت، گمراهکننده یا توهینآمیز هراساناند. در شبکههای اجتماعی میتوان هم ویدئوهای ویروسی را دید که با شوق پخش میشوند و هم پستهای نگرانی از سوی بازیگران و استودیوها که درخواست حذف میکنند.
تاریخشناس سینما مارکو جنسن میگوید: «پلتفرمها باید بین نوآوری و پاسداری از اموال خلاقانه توازن برقرار کنند. اگر ابزارهای مولد قرار است فرهنگ بصری را بازتعریف کنند، به قواعد روشنتری نیاز داریم که خالقان اصلی را محافظت کرده و در عین حال آزمایشهای اخلاقی را ممکن سازد.» این دیدگاه انعکاسدهنده نگرانیهای طیف وسیعی از افراد در زنجیره تولید محتواست.
تبعات حقوقی و فنی که باید مراقبشان بود
میتوان سه پیامد محتمل را پیشبینی کرد که در ماهها و سالهای آینده شکل خواهند گرفت:
- کنترلهای سختتر در پلتفرمها: اعمال گزینههای پیشگیرانه، تنظیمات پیشفرض محافظتی و سازوکارهای سریع حذف.
- افزایش پروندههای حقوقی: شکایتهای جدید که مرزهای آموزش دادهها، استفاده منصفانه و مسئولیت پلتفرم را آزمون خواهند کرد.
- استانداردهای فنی جدید: توسعه متادیتا، واترمارک دیجیتال و «پروواننس» (سند هویت محتوا) که میتواند تفاوت بین محتوای مجاز و غیرمجاز را قابلردیابی کند.
هر یک از این مسیرها پیامدهای متفاوتی برای تولیدکنندگان، پلتفرمها و مخاطبان خواهند داشت. برای نمونه، پیادهسازی واترمارک یا نشانهای منشأ دیجیتال میتواند به سیستمهایی وابسته شود که استانداردهای بینالمللی را میپذیرند؛ اما ایجاد این استانداردها مستلزم همکاری صنعتی و شاید دخالت قانونگذار است.
چه کارهایی میتوان انجام داد؟
برای فیلمسازان، تهیهکنندگان و بازیگران، اقدام فوری اغلب شامل ثبت نگرانیها، پیگیری مکانیزمهای اعلام و استفاده از گزینههای حذف در دسترس است. اما این راهکارها کوتاهمدتاند. بحث اصلی این است که آیا سیستمهای مبتنی بر «opt-out» (سیستمهایی که کاربر یا صاحب حق باید انصراف بدهد) کافیاند یا باید به سمت «opt-in» ها (بهگونهای که اجازه تولید باید از پیش داده شود) حرکت کرد. بسیاری از حقوقداران اعتقاد دارند که بار حفاظت نباید بر دوش صاحبان اثر باشد.
راهحلهای فناورانه که در دست بررسیاند
علاوه بر تغییرات قانونی و سیاستی، چند فناوری فنی میتواند نقش مهمی بازی کند:
- واترمارکینگ توکار: قرار دادن نشانهای قابلشناسایی در ویدئو در سطوحی که برای انسان نامحسوس و برای ابزار تحلیل قابلردیابی باشد.
- متادیتای منشأ و امضای دیجیتال: ثبت زنجیرهای از اطلاعات درباره نحوه تولید، آموزش و دستکاری آثار تا ردیابی اصالت ممکن شود.
- فیلترهای شناسایی شخصیت: توسعه دیتابیسهایی از شخصیتها و صداها که اجازه سنجش تشابه را پیش از انتشار فراهم کنند.
هر کدام از این راهحلها مزایا و معایب حقوقی و عملی دارند. بهعنوان مثال، واترمارک ممکن است از نسخههای غیرمجاز جلوگیری کند، اما تولیدکنندگان محتوا یا کاربران حرفهای ممکن است راههایی برای حذف یا پنهان کردن آن بیابند؛ و دیتابیسهای شناسایی شخصیت میتوانند نگرانیهای حریم خصوصی و انحصار اطلاعاتی را بهوجود آورند.
سیاستگذاری و نقش قانونگذار
احتمال دارد که این مناقشه بهزودی در چارچوبهای قانونگذاری نیز برجسته شود. قانونگذاران در برخی حوزهها نسبت به تأثیرات هوش مصنوعی بر بازار کار، مالکیت فکری و حق حریم خصوصی حساس شدهاند. پرونده سورا 2 میتواند جرقهای باشد برای بررسی قواعد جدید درباره استفاده از دادههای آموزشی، مسئولیت پلتفرمها و حقوق جبران خسارت.
در نهایت، ممکن است ترکیبی از تصمیمات قضایی، مقررات دولتی و توافقهای داوطلبانه صنعتی مسیر را تعیین کند. هرچند روند قضایی زمانبر است، فشار عمومی و روابط تجاری میتواند شرکتها را وادار به اقدام سریعتر کند؛ همانطور که MPA از اوپنایآی خواسته است.
هشدار برای خالقان و مخاطبان
برای سازندگان محتوا، بهترین رویکرد فعلاً هوشیاری و اقدام پیشگیرانه است: ثبت آثار، دنبال کردن امکانات گزارشدهی در پلتفرمها، و در صورت لزوم، همکاری با نهادهای حقوقی برای پیگیری نقض. مخاطبان و طرفداران نیز باید مراقب باشند که میان تولیدات طرفداری و نسخههای رسمی تفاوت قائل شوند و در صورت مشاهده محتوای فریبدهنده، منبع را گزارش کنند.
به طور خلاصه، پرونده سورا 2 تنها یک چالش فنی نیست؛ این ماجرایی است درباره هویت فرهنگی، حفاظت اقتصادی و سازگاری قواعد قدیمی با فناوریهای نو. هر حرکت اشتباه یا تعلل در تنظیمات میتواند به سردرگمی مخاطبان، آسیب به برندها و افزایش مناقشات حقوقی منجر شود.
چشمانداز: چه چیزی در پیش است؟
انتظار میرود که در افق نزدیک شاهد چند تحول باشیم: ابزارهای کنترلی دقیقتر از سوی پلتفرمها، پروندههای قضایی جدیدی که مرزهای fair use و مسئولیت پلتفرم را آزمون میکنند، و تلاشهای صنعتی برای تنظیم استانداردهای فنی مثل واترمارک و ثبت منشأ محتوا. همچنین گفتگوی عمومی درباره نقش هوش مصنوعی در بازتولید خلاقیت و حقوق مالکیت فکری ادامه خواهد داشت.
در این میان، گفتگو میان استودیوها، پلتفرمها، قانونگذاران و جامعه خلاق حیاتی خواهد بود. تنها از طریق تعامل ساختاری و توافق بر سر قواعد بازی میتوان اطمینان حاصل کرد که نسل بعدی ابزارهای تولید محتوا، هم امکان خلاقیت را گسترش میدهد و هم از حقوق کسانی که اثر خلق کردهاند محافظت میکند.
برای امروز، نکته روشن این است که فناوریهای مثل سورا 2 نه تنها چالشهای فنی بلکه پرسشهای عمیقتر اخلاقی و قانونی را نیز مطرح میکنند. صنعت سینما و اکوسیستم هوش مصنوعی باید سریع، شفاف و هماهنگ پاسخ دهند تا مرز میان نوآوری مسئولانه و نقض حقوق خالقان روشن بماند.
منبع: variety
ارسال نظر