8 دقیقه
چین در سالهای اخیر با شتابی خیرهکننده تبدیل به هاب اصلی اتوماسیون صنعتی جهان شده است. در ۲۰۲۴ این کشور رکورد نصب رباتهای صنعتی را شکست و بیش از نیمی از استقرارهای جدید جهانی را به خود اختصاص داد؛ تغییری که نه فقط در خطوط تولید، بلکه در خدمات و مراقبت اجتماعی نیز اثرات عمیقی بر جا میگذارد.
قدرت یک ابرقدرت رباتیک: اندازه، ناوگان و تأثیر واقعی در کارخانهها
در سال ۲۰۲۴، چین تقریباً ۲۹۵۰۰۰ ربات صنعتی جدید نصب کرد که سهمی قابلتوجه از مجموع ۵۴۲۰۰۰ واحد تازه نصبشده در سطح جهانی بود؛ رشدی ۹ درصدی نسبت به سال قبل. این افزایش، ناوگان فعال رباتهای چین را به حدود ۲.۰۳ میلیون دستگاه رساند؛ رقمی که بهمراتب از ژاپن با ۴۵۰۰۰۰، ایالات متحده با ۴۰۰۰۰۰ و کرهجنوبی با ۳۹۲۰۰۰ فراتر میرود.
این رباتها اسباببازی نیستند؛ آنها جوشکاری میکنند، مواد سنگین را جابجا میکنند، مونتاژهای تکراریِ دقیق را انجام میدهند و لجستیک را تسریع میبخشند. در صنایعی مانند خودروسازی و الکترونیک، اتوماسیون ستون فقرات خطوط تولید با بازده بالا شده است؛ وابستگی به نیروی انسانی برای کارهای تکراری کاهش یافته و ظرفیت تولید بهطور چشمگیری افزایش یافته است.
اتوماسیون؛ پاسخ به چالش جمعیتی یا پیامدهای بازار؟
رشد رباتیک در چین همزمان با کاهش جمعیت این کشور رخ میدهد؛ در ۲۰۲۴ حدود ۱.۳۹ میلیون نفر از جمعیت کاسته شد. این تغییر دموگرافیک فشار زیادی بر بازار کار وارد کرده و بسیاری از شرکتها رباتها را بهعنوان راهحلی عملی برای حفظ سطح تولید با نیروی کار کمتر درنظر گرفتهاند. تصور کنید خطوط تولیدی که چند سال قبل به صدها اپراتور انسانی نیاز داشتند، اکنون توسط ماشینهایی اداره میشوند که بهصورت پیوسته و با دقت بالا کار میکنند — افزایش پایایی تولید و کاهش خطا شاید مهمترین دلایل این گذار باشند.
با این حال، اتوماسیون خود نیازمند نیروی کار ماهرتر است. تحلیلگران پیشبینی میکنند که تا سال ۲۰۳۰ چین با کمبود حدود ۵۰ میلیون نیروی کار آبیپوشِ ماهر مواجه شود؛ نیروهایی که بتوانند رباتها را راهبری کنند، برنامهنویسی و نگهداری کنند. بنابراین آموزش فنیوحرفهای و بازآموزی نیروی کار به یکی از محورهای اصلی موج بعدی تولید تبدیل خواهد شد.
از خریدار به تولیدکننده: چین رباتهایی را میسازد که خودش میخرد
چین دیگر صرفاً بزرگترین خریدار ربات در جهان نیست؛ در ۲۰۲۴ این کشور به بزرگترین تولیدکننده رباتهای صنعتی نیز تبدیل شد. سهم تولید داخلی از کل عرضه جهانی از ۲۵ درصد در ۲۰۲۳ به حدود یکسوم در ۲۰۲۴ افزایش یافت. تامینکنندگان داخلی اکنون قطعات کلیدی مانند موتور، حسگر، گیربکس و کنترلرها را تولید میکنند که به سازندگان اجازه میدهد رباتها را با هزینه پایینتر و سرعت بالاتر در مقیاس بالا تولید کنند.
نمونههای عینی را میتوان در همان کف کارخانه مشاهده کرد: شرکتهایی مثل شیائومی و BYD کارخانههای کاملاً خودکار یا «کارخانههای تاریک» را اداره میکنند؛ مکانهایی که حضور انسانها و حتی نورِ مصنوعی در سطوح تولید محدود شده و ماشینها چرخههای تولید را بهصورت مداوم و هماهنگ اجرا میکنند. این مدل تولید نهتنها هزینههای عملیاتی را کاهش میدهد بلکه زمان رساندن محصول به بازار (time-to-market) را نیز کوتاه میکند.
چرا تولید محلی قطعات اهمیت دارد؟
- کاهش وابستگی به زنجیره تأمین خارجی و نوسانات قیمت.
- افزایش سرعت نوآوری بهخاطر دسترسی نزدیک به تجهیزات و دادهها.
- امکان تولید سفارشیسازی شده و ارتقای خدمات پس از فروش.
انساننماها: از آزمایشگاه به مراقبت از سالمندان و خدمات
نوآوری رباتیک در چین فراتر از بازوهای صنعتی و رباتهای همکار (cobots) رفته است. شرکت تیانتای در استان گوانگدونگ سفارش ۱۰٬۰۰۰ ربات انساننما را در ۲۰۲۴ دریافت کرد؛ سفارشی که بیشتر برای مراقبت از سالمندان در نظر گرفته شده بود. این اتفاق نشانهای از گذر رباتهای انساننما از پروژههای تحقیقاتی به استقرارهای تجاری در محیطهای اجتماعی است.
رباتهای انساننما قابلیتهای متفاوتی ارائه میدهند: حرکت در محیطهای اجتماعی، کمک در انجام امور مراقبتی روزمره، و تعامل مستقیم با انسانها. در جامعهای که پیری جمعیت افزایش یافته، این امکانات میتواند شکاف نیروی کار مراقبتی را کاهش دهد و کیفیت زندگی سالمندان را بهبود دهد — البته با این شرط که نگرانیهای اخلاقی، حقوقی و حریم خصوصی بهطور جدی مدیریت شوند.
کاربردهای عملی انساننماها
- مراقبت و همراهی سالمندان در خانهها و مراکز نگهداری.
- خدمات مشتری در هتلها، فروشگاهها و فرودگاهها.
- آموزش و سرگرمی؛ رباتهای تعاملی برای کودکان و محیطهای آموزشی.
اثر موجی جهانی: داده، مقیاس و فشار رقابتی
استقرار گسترده رباتها در چین یک «اثر چرخدندهای» ایجاد میکند: هرچه تعداد رباتهای عملیاتی بیشتر باشد، حجم عظیمی از دادههای عملکردی تولید میشود؛ دادههایی که برای بهبود الگوریتمهای هوش مصنوعی، نگهداری پیشبینانه و کنترل ربات بسیار ارزشمند هستند. این مزیت دادهای میتواند در طول زمان موجب چند برابر شدن بهرهوری شود.
اختلاف عددی نیز قابلتوجه است: ایالات متحده در ۲۰۲۴ حدود ۳۴۲۰۰ ربات نصب کرد، رقمی که نشان میدهد اگر کشورهای دارای اکوسیستم قوی نرمافزاری در حوزه هوش مصنوعی میخواهند رقابتپذیر باقی بمانند، باید سرمایهگذاری بیشتری در رباتیک فیزیکی، تولید محلی و آموزش نیروی کار انجام دهند.
دامنه تسلط چین در رباتیک صنعتی نتیجه سرمایهگذاری هماهنگ در حوزههای تولید، زنجیره تأمین قطعات و برنامههای آموزشی است. این فناوری از هماکنون نحوه تولید کالاها و ارائه خدمات را تغییر داده است؛ اما پرسش مهم این است که دیگر اقتصادها چگونه پاسخ خواهند داد و آیا سیاستگذاری و نظامهای آموزشی میتوانند با موج فیزیکی اتوماسیون همراه شوند.
چالشها و فرصتها برای سایر کشورها
- سرمایهگذاری در زیرساخت تولید محلی و زنجیره تأمین قطعات رباتیک.
- تقویت برنامههای آموزش فنی و ارتقای مهارت نیروی کار برای مهارتهای دیجیتال و مکانیکی.
- سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه برای بهکارگیری هوش مصنوعی در کنترل و نگهداری رباتها.
- ایجاد چارچوبهای حقوقی و اخلاقی برای رباتهای خدمترسان و انساننماها.
آموزش نیروی کار؛ ستون تغییر
همانطور که رباتها جایگزین برخی کارهای تکراری میشوند، تقاضا برای مهارتهای جدید افزایش مییابد: اپراتوری ربات، برنامهنویسی کنترلکنندهها، تحلیل دادههای عملیاتی و مهارتهای نگهداری پیشگیرانه. مدارس فنی، دانشگاهها و شرکتها نقش مهمی در طراحی دورههای آموزشی خواهند داشت که ترکیبی از مهارتهای مکانیکی، الکترونیکی و نرمافزاری را دربرگیرد.
نمونههای موفق آموزشهای ترکیبی (hybrid) شامل همکاری بین شرکتها و موسسات آموزشی برای دورههای کارآموزی و پروژههای واقعی است. این نوع آموزشها به فارغالتحصیلان کمک میکند تا نهفقط توان اجرایی، بلکه درک سیستمی از زنجیره تولید و دادههای مرتبط را نیز بهدست آورند.
نمونههایی از سیاستگذاری مؤثر
- تسهیلات مالی و مشوقهای مالیاتی برای شرکتهایی که در آموزش نیروی کار سرمایهگذاری میکنند.
- پشتیبانی از مراکز آموزش فنی و پژوهشی مشترک بین صنعت و دانشگاه.
- برنامههای بازآموزی برای کارگران بالغ تا انتقال شغل نرم و مؤثر انجام شود.
چه چیزی دیگر در افق است؟
چشمانداز رباتیک در چین نشان میدهد که مرز میان تولید فیزیکی و اکوسیستمهای دیجیتال در حال محو شدن است. اینترنت اشیاء، یادگیری ماشین و تحلیل پیشبینانه همگی با رباتیک ترکیب میشوند تا خطوط تولید و خدماتی هوشمندتر، مقاومتر و اقتصادیتر پدید آورند.
اما چند سوال کلیدی باقی میماند: چگونه رگولاتورهای جهانی و محلی با مسائلی مثل امنیت سایبری، حفاظت از دادههای کاربران و اشتغال مواجه خواهند شد؟ چه استانداردهایی برای تعامل انسان و ماشین لازم است؟ و در نهایت، آیا سایر کشورها میتوانند سرعت لازم برای رسیدن به مقیاس بهینه را تأمین کنند؟
پاسخ به این پرسشها نه تنها فناوری و اقتصاد را شکل میدهد، بلکه ماهیت کار و روابط اجتماعی را در دهههای آینده تعیین خواهد کرد. چین امروز در رأس موجی قرار دارد که ممکن است نحوه ساختن و مصرف کردن را برای جهانیان بازنویسی کند—تحولی که باید با دقت، شفافیت و برنامهریزی اجتماعی همراه شود.
منبع: gizmochina
ارسال نظر