10 دقیقه
غلظت گازهای گلخانهای در جو زمین در سال ۲۰۲۴ به سطوحی بی‌سابقه رسید که خطرات گرمایش جهانی را افزایش داد و توانایی طبیعت برای جذب انتشارها را به آزمون گذاشت. گزارش جدید سازمان جهانی هواشناسی (WMO) یک جهش تاریخی در غلظت‌های دیاکسید کربن، متان و اکسید نیتروژن را نشان میدهد؛ روندهایی که اثرات اقلیمی را در سراسر جهان تشدید می‌کنند. این گزارش با داده‌های ماهواره‌ای و مشاهدات زمینی ترکیب شده و شاخص‌های کلیدی مانند ppm (قسمت در میلیون) و نرخ‌های افزایشی سالانه را برای تحلیل بهتر روندهای بلندمدت ارائه میدهد.
افزایش شدید و بی‌سابقه در CO2
گزارش WMO نشان میدهد که غلظت دیاکسید کربن در جو در سال ۲۰۲۴ نسبت به سال ۲۰۲۳ حدود ۳.۵ قسمت در میلیون (ppm) افزایش داشته است، که بزرگترین افزایش سالانه از زمان آغاز سوابق سیستماتیک در سال ۱۹۵۷ محسوب میشود. این افزایش، غلظت جهانی CO2 را به حدود ۴۲۳.۹ ppm رساند که تقریباً ۱۵۲٪ بالاتر از سطوح پیشاصنعتی قبل از سال ۱۷۵۰ است. طی سه دهه گذشته، دیاکسید کربن عامل غالب گرمایش انسانی بوده و از سال ۱۹۹۰ حدود ۸۰٪ از نیروهای تابشی گلخانهای را تشکیل داده است؛ یعنی سهم بزرگی از افزایش نیروی گرمایی کل را دیاکسید کربن به خود اختصاص داده است.
دانشمندان علل چندگانه و متقابلاً مرتبطی را برای این جهش ذکر می‌کنند: سوختن مداوم سوخت‌های فسیلی که انتشار CO2 را تغذیه می‌کند، افزایش بسیج زغال‌کُشی از طریق آتش‌سوزی‌های جنگل و مراتع که کربن ذخیره‌شده را آزاد می‌کنند، و کاهش توانایی اقیانوسها و جنگلها برای جذب CO2 هم‌زمان با افزایش دما. گزارش همچنین اشاره می‌کند که افزایش ۳.۵ ppm از میانگین افزایش سالانه حدود ۲.۵۷ ppm در دهه اخیر پیشی گرفته است و این نشاندهنده تسریع انباشت اتمسفری است؛ وضعیتی که برای بودجه کربن جهانی و اهداف محدودسازی گرمایش جهانی پیامدهای جدی دارد.
تحلیل‌های فنی در گزارش و مطالعات مرتبط نشان میدهد که عواملی مانند الگوهای آبوهوایی بین‌المللی (نظیر نوسانات اقیانوسی-جویی)، تغییر در بهرهوری زیستی جنگلها و خشکسالی‌های گسترده می‌توانند جذب سالانه و فصلی CO2 را دگرگون کنند. برای مثال، دوره‌های طولانی خشکی و موج‌های گرما باعث کاهش رشد گیاهی و مرگ‌ومیر درختان میشود که در بلندمدت از ظرفیت حریق و تخریب جنگلها برای آزادسازی کربن می‌کاهد و حتی سبب میشود برخی ناحیه‌ها از «چاه کربن» به «منبع خالص» تبدیل شوند. این پیوندها میان تغییر اقلیم، واکنش‌های زیست‌محیطی و چرخه کربن، اهمیت پایش دقیق و بلندمدت را برجسته می‌کند.
متان و اکسید نیتروژن نیز به رکورد جدید رسیدند
متان و اکسید نیتروژن، به ترتیب دومین و سومین گازهای گلخانهای مهم از نظر نیروی گرمایی، در سال ۲۰۲۴ نیز به غلظت‌های رکوردی رسیدند. متان اکنون تقریباً ۱۶۶٪ بالاتر از سطوح پیشاصنعتی اندازه‌گیری میشود و اکسید نیتروژن حدود ۲۵٪ افزایش داشته است. از آن‌جا که متان در بازههای زمانی کوتاه‌تر توانایی بسیار بیشتری برای به دام انداختن گرما نسبت به CO2 دارد، رشد سریع آن خطرات گرمایش کوتاهمدت و احتمال وقوع رویدادهای اقلیمی شدیدتر را تقویت می‌کند؛ بنابراین کاهش انتشار متان میتواند مزایای سریع‌تری برای محدود کردن گرمایش کوتاهمدت فراهم آورد.
منابع متان شامل تولید نفت و گاز، معادن زغال‌سنگ، زمین‌های کشاورزی شامل گاوداری‌ها و رهاسازی از طیف وسیعی از منابع رهاسازی شهری و زیست‌محیطی است. برای اکسید نیتروژن، بخش‌های کلیدی شامل استفاده از کودهای نیتروژنه در کشاورزی، دفع ضایعات و برخی فرآیندهای صنعتی است. هر دو گاز علاوه بر اثرات اقلیمی، پیامدهای کیفیت هوا و سلامت انسانی دارند؛ برای مثال، افزایش متان با تولید بیشتر ازن در لایه‌ی تروپوسفری همبستگی داشته که بر کیفیت هوا و سلامت تنفسی اثر منفی می‌گذارد.
فعالیت انسانی و نقش انتشاردهندگان عمده
توزیع جهانی انتشارها در سال ۲۰۲۴ نشان میدهد سه کشور بیشترین سهم گازهای گلخانهای ناشی از فعالیت‌های انسانی را داشته‌اند: چین (حدود ۲۹.۲٪)، ایالات متحده (حدود ۱۱.۱٪) و هند (حدود ۸.۲٪). در حالی که چین و هند نسبت به سال قبل افزایش انتشار داشتند، انتشارهای ایالات متحده تقریباً ثابت مانده است. این روندهای ملی تأکیدی است بر این واقعیت که غلظت‌های جهانی نتیجه سال‌ها انتشارات تجمعی است، نه تنها خروجی یک سال مشخص؛ بنابراین تاریخی از انتشارها و مسیر توسعه اقتصادی-انرژی هر کشور نقش اساسی در تعیین شرایط کنونی دارد.
در سطح سیاست‌گذاری، این توزیع نشان میدهد که اقدامات اقلیمی مؤثر نیازمند ترکیبی از کاهش سریع انتشار در کشورهای با سهم بالا، انتقال فناوری، و ابزارهای مالی برای حمایت از کاهش در اقتصادهای در حال توسعه است. علاوه بر این، شفافیت دادهها، معیارهای حسابرسی انتشار و سیستم‌های پایش بین‌المللی برای رهگیری پیشرفت در کاهش انتشار ضروری هستند. در عمل، ترکیبی از سیاست‌های ملی (مثل تعرفه‌ها، بازارهای کربن و استانداردهای بهرهوری انرژی) و همکاری‌های بین‌المللی میتواند به کاهش کلی کمک کند.
چرا چاههای طبیعی کربن در حال تضعیف هستند
چاههای طبیعی کربن—به‌خصوص اقیانوسها و اکوسیستم‌های خشکی—هر ساله حدود نیمی از انتشارهای CO2 را جذب می‌کنند. با این حال، عملکرد آن‌ها به شدت به دما و شرایط زیست‌محیطی وابسته است. گرم شدن دریاها باعث میشود که اقیانوسها مقدار کمتری CO2 به‌صورت فیزیکی حل کنند و واکنش‌های بیوشیمیایی در زیست‌توده‌های دریایی تغییر کند. در خشکی، جنگلها در برابر هجوم آفات، خشکی‌ها و آتشسوزیها آسیب‌پذیرتر می‌شوند و این عوامل می‌توانند ظرفیت جذب را کاهش داده یا حتی جنگلها را به منابع خالص انتشار کربن تبدیل کنند.
کاهش کارایی چاههای کربن پیامدهای وسیعی دارد: اگر درصد جذب طبیعی سالانه پایین بیاید، سهم بیشتری از انتشارها در جو باقی می‌ماند و مسیر گرمایش جهانی سریع‌تر میشود. این موضوع همچنین بودجه کربن باقیمانده برای دستیابی به اهداف دما مانند ۱.۵ یا ۲ درجه سانتی‌گراد را محدودتر می‌کند و احتمالاً نیاز به کاهش‌های عمیق‌تر و راهکارهای حذف کربن (مثل فناوریهای جبران یا جذب و ذخیرهسازی کربن) را افزایش میدهد.
اوکسانا تاراسوا، کارشناس ارشد علمی در سازمان جهانی هواشناسی، ابراز داشت که نگرانی واقعی این است که چاههای زمینی و اقیانوسی ممکن است کارآیی خود را از دست بدهند و همین موضوع ضرورت پایش مداوم و دقیق گازهای گلخانهای را برای درک و مدیریت این بازخوردها تأکید می‌کند. پایش دقیق شامل سنجش‌های ماهواره‌ای با وضوح بالا، ایستگاه‌های زمینی، و نمونه‌برداری اقیانوسی است که با مدل‌های چرخه کربن ترکیب شود تا توانایی پیش‌بینی و مدیریت بهتر فراهم گردد.
این وضعیت چه معنایی برای مردم و اقتصادها دارد
غلظت بالاتر گازهای گلخانهای به معنای شدت و فرکانس بیشتر و قوی‌تر رویدادهای اقلیمی است—مثل امواج گرما، بارش‌های سنگین، خشکسالی‌ها و افزایش سطح دریا. این تغییرات امنیت غذایی و آب، زیرساخت‌ها و ثبات اقتصادی میلیاردها نفر را تهدید می‌کند. به‌عنوان مثال، افزایش سطح دریا و طغیان‌های ساحلی میتواند زیرساخت‌های بنادر و شهرهای ساحلی را تحت تأثیر قرار دهد و جابه‌جایی جمعیت و هزینه‌های بازسازی را افزایش دهد. همچنین تأثیرات بر کشاورزی شامل کاهش عملکرد در مناطق حساس و نوسانات تولید خواهد بود که به نوبه خود قیمت‌های جهانی مواد غذایی و امنیت تغذیه را تحت‌فشار قرار میدهد.
کو بارت (Ko Barrett)، معاون دبیرکل WMO، اشاره کرده است که «گرمای محبوس‌شده توسط CO2 و سایر گازهای گلخانهای اقلیم ما را تقویت می‌کند، و باعث اقلیم‌های شدیدتر و ریسک‌هایی برای رفاه اقتصادی و اجتماعی میشود.» بنابراین کاهش انتشار نه تنها اولویتی اقلیمی بلکه یک الزام اقتصادی و امنیتی نیز هست؛ زیرا هزینه‌های اقتصادی مرتبط با تأثیرات اقلیمی میتواند بسیار بالاتر از هزینه‌های پیشگیری و تطبیق باشد. ارزیابی‌های اقتصادی بلندمدت نشان میدهد سرمایهگذاری در کاهش انتشار، اقدامات افزایش مقاومت زیرساخت‌ها و تقویت شبکههای ایمنی اجتماعی میتواند از زیان‌های بزرگ‌تر اقتصادی جلوگیری کند.
راه‌های پیش رو: پایش، کاهش و فناوری
سازمان جهانی هواشناسی خواستار کاهش‌های قوی‌تر انتشار جهانی و بهبود سامانه‌های پایش گازهای گلخانهای شده است. مسیرهای سیاستی و فناورانه شامل استقرار سریع انرژیهای تجدیدپذیر (بادی، خورشیدی، هیدرو)، افزایش بهرهوری انرژی در ساختمان‌ها و صنایع، کنترل نشت متان در زنجیره تولید نفت و گاز و بهبود روش‌های کشاورزی و دامداری برای کاهش انتشار متان و اکسید نیتروژن است. مدیریت بهتر جنگلها و کنترل آتش‌سوزی‌های جنگلی، همراه با سرمایهگذاری در فناوریهای حذف و ذخیرهسازی کربن (Carbon Removal and Storage) در موارد مناسب، از دیگر راهکارهای مکمل هستند. برخی اقدامات—به‌ویژه کاهش‌های متان—می‌توانند منافع اقلیمی نسبتاً سریعی داشته باشند و به کاهش گرمایش کوتاهمدت کمک کنند.
در عین حال، گسترش شبکههای پایش ماهواره‌ای و زمینی و بهبود شفافیت دادهها به تأیید روندهای انتشار و اثربخشی اقدامات کاهشی کمک می‌کند. اندازه‌گیری‌های دقیق و به‌موقع به سیاست‌گذاران و دانشمندان اجازه میدهد پیشرفت را رصد کنند و در زمان واقعی راهبردها را تطبیق دهند. این امر همچنین برای بازارهای کربن، گزارش‌دهی ملی و ارزیابی تطابق سیاستها با تعهدات بین‌المللی (مثل توافق پاریس) حیاتی است.
از منظر فناوری، نوآوری‌هایی در حوزه ذخیرهسازی انرژی، الکترولیز برای تولید هیدروژن سبز، بهینه‌سازی فرایندهای صنعتی برای کاهش انتشار مستقیم، و فناوریهای جذب مستقیم هوا (Direct Air Capture) در حال توسعه‌اند. به‌کارگیری این فناوری‌ها نیازمند چارچوب‌های مقرراتی قابل اعتماد، سرمایهگذاری عمومی-خصوصی و مکانیسم‌های سوق‌دهنده بازار می‌باشد تا پیاده‌سازی گسترده و مقرون‌به‌صرفه امکان‌پذیر شود. همچنین توجه به عدالت اقلیمی و تضمین انتقال عادلانه نیروی کار در فرآیند گذار انرژی از اهمیت بالایی برخوردار است.
دیدگاه کارشناسی
دکتر مایا الآرز (Dr. Maya Alvarez)، پژوهشگر نظام‌های اقلیمی، اظهار می‌دارد: «جهش ۲۰۲۴ یادآوری تلخی است که بودجه کربن محدود است و تأخیر در کاهش انتشار کار بلندمدت را دشوارتر و پرهزینه‌تر می‌سازد. ما اکنون به کاهش شدید انتشار همراه با پایش قوی نیاز داریم تا از قفل شدن در مسیرهای بدتر جلوگیری کنیم.» دیدگاه او با فراخوان WMO برای اقدام فوری و پایدار بین‌المللی هم‌راستا است. این صداها تأکید می‌کنند که سیاستها باید بر اساس بهترین شواهد علمی، داده‌های قابل اتکا و برنامه‌های عملیاتی کوتاهمدت و بلندمدت طراحی شوند.
رکوردهای ۲۰۲۴ یک حقیقت ساده و فوری را برجسته می‌کنند: شیمی جو جهانی سریع‌تر از آنچه بسیاری از مدل‌ها پیش‌بینی کرده‌اند در حال تغییر است. این واقعیت ضرورت اقدامات هماهنگ و فوری کاهش انتشار، تقویت سامانه‌های رصد و پژوهش‌های بین‌رشته‌ای را برای محافظت از جوامع و زیرساخت‌ها در سراسر جهان افزایش میدهد. در نهایت، ترکیب سیاست‌گذاری هوشمند، فناوری نوآورانه، و همکاری بین‌المللی راهی است که میتواند هم خطرات اقلیمی را کاهش دهد و هم فرصت‌هایی برای رشد کم‌کربن و مقاوم‌سازی اقتصادها فراهم آورد.
منبع: smarti
ارسال نظر