7 دقیقه
آسمان صاف و ماه نو زمینه را برای یکی از دیدنی‌ترین رویدادهای پاییزی فراهم میکند. در شب 21 اکتبر، بارش شهابی اوریونیدها به اوج خود می‌رسد و با وجود کمنور بودن ماه، رصدگران می‌توانند دیدی روشن و شفاف از شهابهای سریع و درخشانی که از صورت فلکی شکارچی (اوریون) منشعب میشوند، انتظار داشته باشند. این شهاب‌باران، به ویژه برای علاقمندان به نجوم آماتوری و عکاسی نجومی فرصت مناسبی فراهم می‌آورد تا ردّهای نورانی و گهگاه آتشین را ثبت یا تنها از دیدنِ عبور ناگهانی ذرات میان‌سیاره‌ای لذت ببرند. در ادامه به جزئیات علمی، نکات عملی برای رصد و عکاسی، و جایگاه این بارش در تقویم شهابی سالانه می‌پردازیم.
اوریونیدها چیستند و منشأ آنها کجاست؟
بارش شهابی اوریونیدها هر ساله در اواخر ماه اکتبر ظاهر میشود و هنگام عبور زمین از میان ردیفی از ذرات گرد و غبار و سنگریزههایی رخ میدهد که دنبالهدار هالی از خود به جا گذاشته است. دنبالهدار هالی با دورهٔ مداری تقریباً 76 ساله به دور خورشید می‌گردد و در هر گذر، ذرات ریز و دانه‌دانه‌ای را از خود رها میکند. این ذرات که اغلب کوچک و به اندازه‌ی گرد یا شن ریزه هستند، هنگام وارد شدن به لایه‌های بالایی جو زمین با سرعت زیاد دچار اصطکاک و فشردن هوا میشوند؛ این فرایند باعث گرم شدن و تبخیر آنها شده و رشته‌های نورانی‌ای ایجاد میکند که ما به آنها شهاب یا ستاره‌دنباله‌دار می‌گوییم. دانستن این پیوند بین اوریونیدها و دنبالهدار هالی اهمیت تاریخی و علمی دارد: رصدگرانی که این شهاب‌باران را بررسی میکنند، در واقع نوری از بقایای یک دنبالهدار بین‌نسلی را می‌بینند که هر چند دهه یک‌بار به درون سامانهٔ داخلی خورشیدی بازمی‌گردد.
چرا این شهابها این‌قدر درخشان به نظر می‌رسند
اوریونیدها به‌خاطر شدت و درخشش خود شناخته میشوند. اگرچه از نظر تعداد شهاب در هر ساعت در ردهٔ پربارترین بارش‌ها نیستند — نرخ‌های نزدیک اوج معمولاً در حدود 15 تا 20 شهاب در ساعت گزارش میشود — اما بخش بزرگی از این شهابها به‌طور غیرمعمولی روشن و قابل‌توجه‌اند. علت اصلی این درخشندگی سرعت بسیار بالای ورود ذرات است؛ سرعت برخورد این ذرات با جو زمین حدود 66 کیلومتر در ثانیه (معادل تقریبی 44 مایل در ثانیه) برآورد میشود. در این سرعت‌های بالا، مولکول‌های هوای پیشِ روی ذرات به‌شدت فشرده و گرم میشوند و انرژی گرمایی بسیار زیادی آزاد میشود که باعث پدید آمدن رشته‌های بلند و سفید-داغ در آسمان می‌گردد. علاوه بر این، ترکیب شیمیایی ذرات (محتوای فلزی مانند آهن و نیکل) و عوامل دیگری مانند زاویهٔ ورود و چگالی ذره می‌توانند روی طول مسیر نورانی، رنگ و مدت‌زمان درخشندگی تأثیر بگذارند؛ برخی از شهابها رنگ‌های نارنجی، سبز یا آبی کوتاه‌مدت نشان می‌دهند که بسته به عنصرهای تبخیرشده متفاوت است.
چگونه اوریونیدها را رصد کنیم: نکات عملی
بهترین بازهٔ زمانی برای رصد پس از نیمه‌شب محلی در شب 21 اکتبر است، هنگامی که تابش (radiant) بارش در صورت فلکی اوریون ارتفاع بیشتری در آسمان پیدا میکند و شهابهای بیشتری در میدان دید قرار میگیرند. برای مشاهدهٔ این رویداد نیازی به تلسکوپ یا دوربین دوچشمی نیست — دید باز و میدان دید وسیع با چشم غیرمسلح مناسب‌تر است. نکات کاربردی برای داشتن تجربهٔ بهتر رصد و ثبت تصاویر عبارتند از:
- یک مکان تاریک بیابید که از چراغ‌های خیابان، نورهای شهری و آلودگی نوری دور باشد؛ نقشه‌ها و اپلیکیشن‌های آلودگی نوری (Light Pollution Maps) می‌توانند در یافتن نقاط تاریک مفید باشند.
- حدود 20 تا 30 دقیقه به چشمان خود زمان بدهید تا با تاریکی تطابق یابند؛ اجتناب از نگاه کردن به منابع نورانی مانند گوشی همراه یا چراغ قوه در این مدت بسیار مؤثر است.
- به‌صورت نیمه‌خوابیده روی پتو یا صندلی شیبدار دراز بکشید تا بتوانید بخش وسیع‌تری از آسمان را بدون حرکت زیاد گردن مشاهده کنید؛ داشتن پتو یا زیرانداز همچنین راحتی و گرما را تأمین میکند.
- لباس گرم بپوشید و آمادهٔ انتظار باشید؛ نرخ شهابها ممکن است در بازه‌های چند دقیقه‌ای یا ساعتی متفاوت باشد و صبر بخش مهمی از تجربهٔ رصد است. در ضمن اگر قصد عکاسی دارید، بطری آب گرم یا پد حرارتی کوچک می‌تواند برای جلوگیری از پایین آمدن درجهٔ باتری دوربین در هوای سرد کمک‌کننده باشد.
زمان‌بندی، دیدپذیری و پنجرهٔ طولانی‌تر رصد
شب اوج (21 اکتبر) با ماه نو همزمان است که به معنی حداقل مزاحمت نوری ماه و بهبود دید شهابهای کمنورتر است؛ وقتی ماه نو یا نزدیک به نو است، چشم انسان و دوربین‌ها می‌توانند شهابهای ضعیف‌تری را نیز تشخیص دهند. اگر ابرها یا برنامه‌های دیگر مانع حضور شما در شب اوج شدند، نگران نباشید — فعالیت اوریونیدها از اواخر اکتبر تا میانهٔ نوامبر کشیده میشود و فرصت‌های متعددی برای دیدن این شهاب‌باران فراهم می‌آورد. توجه داشته باشید که «نرخ واقعی مشاهده‌شده» (observed rate) بسته به موقعیت جغرافیایی، ارتفاع تابش، شرایط جوی، سطح آلودگی نوری و ساعت شب تفاوت پیدا میکند؛ بنابراین حتی در شبهایی خارج از اوج رسمی هم میتوان شهابهای روشن و دیدنی را مشاهده کرد، خصوصاً اگر در مکان‌های تاریک و بلند حضور داشته باشید.
جایگاه این بارش در تقویم شهابی
هر سال چندین بارش شهابی برجسته رخ میدهد؛ برای مثال بارش کوادرانتیدها (Quadrantids) در ژانویه در شرایط ایده‌آل می‌تواند بیش از صد شهاب در ساعت تولید کند. اوریونیدها کمتر از نظر تعداد برجسته‌اند و بیشتر به‌خاطر سرعت و درخشندگی‌شان شناخته میشوند، که همین ویژگی آنها را برای رصدگران تفریحی و عکاسان نجومی محبوب می‌سازد. از دیدِ مقایسه‌ای، پرسییدها (Perseids) در اوج خود به‌خاطر تعداد زیاد و پایداری‌شان شناخته میشوند، در حالی که اوریونیدها اغلب شهابهای پرنور و سریع‌تری ارائه می‌دهند که برای ثبت حرکت و رنگ در دوربین‌های با درگاه باز (long exposure) مطلوب‌اند. به‌طور کلی، آگاه بودن از موقعیت تابش، تاریخ اوج و وضعیت ماه می‌تواند انتخاب شب رصد را بهینه کند و تجربهٔ مشاهده را ارتقا دهد.
چه شما رصدگری باتجربه باشید و چه برای اولین بار قصد دیدن شهابها را داشته باشید، شب 21 اکتبر شب خوبی برای بالا بردن نگاه است. تصور کنید خطوط ناگهانی و روشن که از میان صورت فلکی اوریون عبور میکنند — یک پیوند کوتاه و قابل رؤیت به دنباله‌داری که تنها هر چند دهه یک‌بار به درون سامانهٔ داخلی خورشیدی بازمی‌گردد. افزون بر جنبهٔ بصری، ثبت این رویداد می‌تواند اطلاعات مفیدی برای محققان و گروه‌های شهروند-علمی فراهم کند؛ گزارش‌های دقیقِ زمان و مکان رؤیت شهاب و ثبت‌های عکاسی می‌تواند در تحلیل ساختار مسیرِ ذرات و رفتار دنبالهدار هالی سهم داشته باشد. بنابراین اگر فرصت دارید، شواهد دیداری یا تصویری خود را در پلتفرم‌های معتبر نجومی به اشتراک بگذارید تا به ارتقای دانش عمومی و علمی دربارهٔ این پدیدهٔ جذاب کمک شود.
منبع: sciencealert
ارسال نظر