5 دقیقه
یک مطالعه بینالمللی تازه پیوند ژنتیکی نادر اما قوی بین تغییرات در یک ژن منفرد، GRIN2A، و اختلالات روانی با شروع زودرس مانند اسکیزوفرنی کودکان نشان داده است. این یافته دیدگاه رایج را که بیشتر بیماریهای روانی تنها از تعامل تعداد زیادی عامل ژنتیکی ناشی میشود به چالش میکشد و راههای جدیدی برای تشخیص، آزمایش ژنتیکی و درمان هدفمند ارائه میدهد.
یک پیوند تکژنی غافلگیرکننده در بیماریهای روانی
علتهای ژنتیکی بیماریهای روانی معمولاً پیچیده و چندژنی (polygenic) هستند، یعنی صدها یا هزارها واریانت با اثرات جزئی در ایجاد خطر نقش دارند. اما محققانی که از بزرگترین رجیستری جهانی GRIN2A استفاده کردند، گزارشی متفاوت ارائه کردهاند: در برخی افراد، یک واریانت منفرد از ژن GRIN2A بهنظر میرسد بهتنهایی بتواند علائم روانپزشکی را ایجاد کند، که اغلب در کودکی یا نوجوانی بروز مییابد و نه لزوماً در بزرگسالی.
آنچه تیم تحقیقاتی یافت
با استفاده از دادههای یک کوهورت تلفیقی بینالمللی، پژوهشگران 121 فرد را که حامل واریانتهای محتمل بیماریزای ژن GRIN2A بودند بررسی کردند. از میان این افراد، 25 نفر اختلال روانی تشخیصگذاریشده داشتند — شامل اختلالات خلقی، اضطرابی، روانپریشی، شخصیت و اختلالات خوردن. بهطور قابل توجهی، تمام این 25 نفر بهجز دو نفر، حامل واریانتهای موسوم به «نول» (null) در GRIN2A بودند که عملکرد ژن را از کار میاندازند و منجر به از دست رفتن عملکرد زیرواحد مربوطه میشوند.
در میان 121 فرد حامل واریانتهای محتمل بیماریزای ژن GRIN2A، 25 نفر اختلال روانی تشخیصگذاریشده داشتند.
یوحانس لمکه، نویسنده همسرپرست از دانشگاه لایپزیگ، بر شدت این یافته تأکید کرد و گفت: «یافتههای ما نشان میدهد که GRIN2A اولین ژنی است که بهتنهایی میتواند باعث یک بیماری روانی شود.» این مطالعه در نشریه Molecular Psychiatry منتشر شده است.
چگونه GRIN2A بر مغز تأثیر میگذارد
ژن GRIN2A زیرواحدی از گیرنده گلوتامات نوع NMDA را رمزگذاری میکند؛ این مجموعه پروتئینی نقش واسطه در سیگنالدهی تحریکی در مغز دارد. عملکرد مناسب گیرندههای گلوتامات برای شناخت طبیعی، رشد عصبی و تنظیم فعالیت الکتریکی ضروری است. در تحقیقات پیشین، اختلال در عملکرد این گیرندهها با صرع و اسکیزوفرنی مرتبط شناخته شده است.
بیشتر مطالعات پیشین روی GRIN2A بر شرایط نورودوِلوپمنتال مانند صرع و ناتوانی ذهنی متمرکز بودند. این تحلیل جدید نشان میدهد که در برخی بیمارانی که تغییرات GRIN2A دارند، علائم عمدتاً روانپزشکی — مانند توهم، پارانویا، بیثباتی خلقی یا اختلالات رفتاری — برجسته است و ممکن است کمبودهای واضح نورودِولوپمنتال مشاهده نشود. این امر نشان میدهد که GRIN2A میتواند گاهی بهصورت اختصاصی موجب اختلالات سلامت روان با شروع زودرس گردد.
شاخههای درمانی و پیامدهای بالینی
فراتر از تشخیص، مطالعه سرنخهای درمانی اولیهای نیز ارائه میدهد. چهار شرکتکننده قبلاً ال-سرین (L-serine)، یک آمینواسید که میتواند فعالیت گیرنده NMDA را تقویت کند، دریافت کرده بودند. هر چهار نفر گزارش بهبود وضعیت روانی دادند: یکی دیگر توهمات را تجربه نکرد، دیگری پیشرفت رفتاری نشان داد و دو نفر بهبود در علائم پارانویید و کاهش دفعات تشنج را گزارش کردند.
این پاسخهای درمانی گزارششده بیانیهای قطعی درباره اثربخشی نیستند اما مسیر پزشکی دقیق (precision medicine) را نشان میدهند: شناسایی یک واریانت علتساز میتواند راهنمای انتخاب درمانهای هدفمند برای بازگردانی عملکرد گیرنده یا جبران اثرات downstream باشد. این ایدهها نیازمند آزمایشهای کنترلشده بالینی و مطالعات عملکردی بیشتری است تا به توصیههای مبتنی بر شواهد تبدیل شوند.
چرا این یافته نگاه ما به ژنتیک روانپزشکی را تغییر میدهد
الگوی غالب در ژنتیک روانپزشکی بر نقش تعداد زیادی واریانت با ریسک کوچک تأکید دارد که با یکدیگر و با عوامل محیطی تعامل میکنند. یافتههای مرتبط با GRIN2A این الگو را کاملاً نفی نمیکند اما آن را متقارنتر میسازد: برخی از اختلالات روانپزشکی ممکن است ناشی از جهشهای نادر با اثر بزرگ باشند که ماهیتی شبیه بیماریهای تکژنی دارند. برای پزشکان بالینی، این موضوع استدلال میکند که آزمایش ژنتیکی باید در فرایند تشخیصی وارد شود، بهویژه وقتی علائم خیلی زود ظاهر میشوند، یا سابقه خانوادگی قابل توجه یا صرع همراه وجود دارد که دلالت بر علت نورودِولوپمنتال دارد.
گامهای بعدی در پژوهش
سؤالات کلیدی هنوز باز هستند. دقیقاً چگونه واریانتهای مختلف GRIN2A کارایی گیرنده و مدارهای عصبی را تغییر میدهند؟ کدام بیماران بیشتر احتمال دارد از مداخلات هدفمند روی گیرنده NMDA مانند ال-سرین یا تعدیلکنندههای دیگر سود ببرند؟ برای حرکت از گزارشهای موردی امیدوارکننده به توصیههای درمانی مبتنی بر شواهد، نیاز به کوهورتهای بزرگتر، مطالعات عملکردی آزمایشگاهی و کارآزماییهای بالینی کنترلشده است.
جمعبندی بالینی
برای پزشکان و خانوادهها، این مطالعه یادآور این است که گاهی ژنتیک میتواند توضیح روشنی برای علائم روانپزشکی با شروع زودرس ارائه دهد. آزمایش ژنتیکی برای واریانتهای GRIN2A ممکن است تشخیص را روشن کند و در موارد مشخص به درمانهای مبتنی بر مکانیسم اشاره نماید. با رشد شواهد، رویکردهای ژنومی دقیق میتوانند مراقبت از زیرمجموعهای از بیماران با بیماری روانی شدید و زودرس را بازتعریف کنند. دانایی درباره ژن GRIN2A، گیرنده NMDA، نقش ال-سرین و ضرورت آزمایش ژنتیکی در تشخیصهای زودرس میتواند به اتخاذ تصمیمات بالینی بهتر کمک کند.
منبع: sciencealert
ارسال نظر