10 دقیقه
تحقیقات تازهای که تاریخچهٔ رشد دهها هزار فرد برجسته را کنار هم گذاشته است، فرضیهٔ مرکزی در آموزش استثنایی را به چالش میکشد: برتری زودرس بهطور قابلاعتمادی پیشران موفقیت جهانی در بزرگسالی نیست. در عوض، بسیاری از افراد در سطح جهانی که در بزرگسالی به اوج میرسند، معمولاً از مسیرهای رشد کندتر و گستردهتری بیرون آمدهاند که اکتشاف، تنوع تجربه و توسعهٔ مهارتهای قابل انتقال را بر تخصص زودهنگام ترجیح میدهند. این یافتهها پیامدهای مهمی برای استعدادیابی، طراحی برنامههای آموزشی و سیاستگذاری در حوزهٔ توسعه استعداد دارند.
بازنگری گسترده در نحوهٔ شکلگیری افراد برجسته
دهههاست که برنامههای استعدادیابی، مدارس خاص و آکادمیهای ورزشی بر یک ایدهٔ ساده تکیه کردهاند: کودکان مستعد را که زودتر از همسالان میدرخشند شناسایی کنید، آنها را تحت آموزش فشرده و تخصصی قرار دهید و نسل بعدی اجراکنندگان برجسته را خواهید ساخت. این مدل بر این باور استوار است که عملکرد بالای زودهنگام — مانند کسب امتیاز بیشتر در مسابقات ریاضی، پیروزی در تورنمنتهای نوجوانان یا برجسته شدن در کنسرتهای هنرستانی — نشانگر ترکیب توانایی ذاتی و قابلآموزش بودن است که لازم برای دستیابی به سطح جهانی در آینده است.
بررسی میانرشتهای جدیدی به رهبری Arne Güllich از دانشگاه RPTU کایزرزلاترن-لاندائو و منتشرشده در مجلهٔ Science دیدگاه متفاوتی را مطرح میکند. تیم تحقیقاتی سوابق طولی 34,839 اجراکنندهٔ برجسته در حوزههای مختلف از جمله علوم، موسیقی کلاسیک، شطرنج و ورزش را دوباره تحلیل کرد؛ این مجموعه شامل برندگان جایزهٔ نوبل، مدالآوران المپیک، استادان بزرگ شطرنج با رتبهٔ بالا و آهنگسازان برجسته است. با مقایسهٔ مسیرهای شغلی در چنین حوزههای متنوعی، محققان الگوهایی را برملا کردند که فارغ از نیازهای فنی خاص هر رشته تکرار میشوند و نشان میدهد که قوانین عمومی رشد استعداد فراتر از ویژگیهای منحصربهفرد هر رشته است.
یکی از نتایج برجسته این است که کودکانی که در بین همسالان خود جزو برترینها هستند، معمولاً همان افرادی نیستند که بعدها به بالاترین سطوح جهانی میرسند. بسیاری از اجراکنندگان سطح جهانی در بزرگسالی عملکرد ابتدایی متواضعی داشتهاند، سپس بهتدریج پیشرفت کردهاند و اغلب چندین فعالیت متفاوت را قبل از تمرکز کامل روی یک مسیر تجربه کردهاند. این الگو نشان میدهد که مسیرهای غیرخطی و باز، فرصتهایی را ایجاد میکنند که انتخاب مناسب و افزایش ظرفیت یادگیری بلندمدت را ممکن میسازد.
چرا درخشش زودرس اغلب به برتری بزرگسالی نمیانجامد
این بررسی چند دلیل همپوشان برای این نتیجهٔ ظاهراً ضدintuition ارائه میدهد. نخست، سوگیری اندازهگیری: بسیاری از مطالعات پیشین بر نمونههای جوانان یا زیرنخبه متمرکز بودند (دانشآموزان مدرسه، ورزشکاران جوان، دانشجویان هنرستان). این گروهها دربارهٔ برتری انداختن در مراحل اولیه اطلاعات میدهند، اما دربارهٔ اینکه چه کسانی تابآور و مداوم در اوج بزرگسالی باقی میمانند سخنی نمیگویند. مقایسهٔ این «عکسهای فوری» با نتایج بزرگسالی نشان میدهد کجا منطق پیشبینیکننده شکست میخورد.
دوم، پویاییهای توسعهای. بررسی سه فرضیهٔ مکمل را برجسته میکند که با هم توضیح میدهند چرا مسیر کند و کاوشی میتواند نتایج بلندمدت برتری ایجاد کند: کشف و تطبیق (search-and-match)، افزایش سرمایهٔ یادگیری (learning capital)، و فرض محدودیت ریسکها (limited-risks hypothesis). این سه مکانیسم به شکل نظاممند به هم متصل میشوند و نشان میدهند که چگونه تنوع تجربه و زمانبندی مناسب تصمیمگیری میتواند احتمال رسیدن به عملکرد سطح جهانی را افزایش دهد.
جستجو و تطبیق (Search-and-match)
آزمایش رشتهها و فعالیتهای مختلف احتمال کشف رشتهای را افزایش میدهد که با پروفایل فردی بهترین همخوانی را دارد — شامل تواناییهای نهفته، خلقوخو و محرکهای درونی بلندمدت. کودک یا نوجوانی که هم تجربهٔ علمی، هم موسیقی و هم ورزشهای گروهی را امتحان میکند، شانس بیشتری خواهد داشت تا جایگاهی را پیدا کند که تلاش در آن بیشترین بازده را داشته باشد؛ این انتخاب مناسب معمولاً در طول زمان و با مواجههٔ متعدد با فرصتها رخ میدهد. بهعلاوه، فرایند جستجو کمک میکند تا افراد خودآگاهی بیشتری دربارهٔ انگیزهها و سبکهای یادگیری خود کسب کنند که در انتخاب مسیر حرفهای مؤثر است.
افزایش سرمایهٔ یادگیری (Enhanced learning capital)
یادگیری گستردهٔ اولیه سرمایهٔ یادگیری را میسازد: استراتژیهای شناختی، عادتهای تمرین، و مهارتهای تطبیقی که بین حوزهها قابلانتقالاند. مواجهه با انواع مختلف مسئلهها، سبکهای بازخورد و زمینههای اجتماعی، توانایی متا-یادگیری را تقویت میکند — یعنی مهارتِ یادگیریِ مؤثر زمانی که سطح دشواری یا اهمیت افزایش مییابد. این «سرمایهٔ یادگیری» بهمرور زمان ارزشمندی را ایجاد میکند که به فرد امکان میدهد از فرصتهای پیچیده و رقابتی بهتر بهرهبرداری کند و انعطافپذیری فکری را در برابر تغییرات مسیر حرفهای حفظ نماید.
فرض محدودیت ریسکها (Limited-risks hypothesis)
تخصص زودهنگام میتواند ریسکها را بزرگ کند: فرسودگی شغلی، آسیبهای ناشی از استفادهٔ بیشازحد در رشتههای روانحرکتی، و ثابت ماندن زودرس سطح عملکرد بهدلیل روشهای تمرینی محدود و تکراری. تجربهٔ متنوع این ریسکها را پخش میکند و انگیزهٔ درونی را حفظ مینماید، که در نهایت مسیر امنتری برای توسعهٔ مداوم ایجاد میکند. بهعلاوه، قرار گرفتن در معرض زمینههای مختلف فرصتهای بازیابی و کشف مجدد انگیزه را نیز فراهم میآورد که میتواند از ترک مسیر یا سوختگی کامل جلوگیری کند.
گولیچ این اثر ترکیبی را چنین جمعبندی میکند: کسانی که اکتشاف میکنند، در نهایت تناسب بهینه را پیدا میکنند و ظرفیت یادگیری قابلانتقال میسازند، با احتمال بیشتری تلاش لازم برای رسیدن به عملکرد سطح جهانی را پایدار نگه میدارند. این تحلیل نشان میدهد که پیشرفت تدریجی و رشد مهارتهای گسترده میتواند بر برتری زودهنگام در پیشبینی موفقیت طولانیمدت برتری داشته باشد.
معنای دادهها برای آموزشدهندگان، والدین و سیاستگذاران
پیامدهای سیاستی روشن و کاربردیاند. برنامههایی که بهمنظور تسریع استعدادهای زودرس طراحی شدهاند و با هدایت دانشآموزان برتر به مسیرهای فوقتخصصی قصد دارند سریعاً ستاره بسازند، نیاز به بازنگری دارند. شواهد حاکی از آن است که رویکردهای مبتنی بر رشد (growth-oriented) که توسعهٔ چندبعدی را تشویق میکنند بهتر عمل میکنند: فراهم کردن دسترسی به چند رشته، اجازه دادن به تغییر تمرکز بدون انگزنی، و سنجش پیشرفت در پنجرههای زمانی طولانیتر بهجای تصمیمگیری تنها بر اساس یک نقطهٔ زمانی.
برای والدین و معلمان، پیام رهاییبخش است. موفقیت زودرس برای نتایج کوتاهمدت اهمیت دارد، اما پیشبینیکنندهٔ ضعیفی برای برجستگی در بزرگسالی است. تشویق کودک به دنبال کردن دو یا سه علاقهمندی — مثلاً فیزیک همراه با موسیقی، ریاضیات همراه با زبانها، یا فوتبال همراه با مباحثه — میتواند شانس این را افزایش دهد که او بعدها در حوزهای مستقر شود که یادگیری و مشارکت بلندمدت ممکن و رضایتبخش باشد. این رویکرد همچنین به کاهش فشار روانی و اجتماعی بر کودکان کمک میکند و به آنها اجازه میدهد تا مسیر رشد طبیعیتر و سازگارانهتری را تجربه کنند.
از منظر شناسایی استعداد، بررسی توصیه میکند انتخاب بر اساس یک نقطهٔ زمانی واحد را با تصمیمهای مرحلهای و قابل بازگشت و حمایتهای گستردهٔ پایهای جایگزین کنیم. این به معنی باز نگه داشتن مسیرهای توسعهای است تا کودکان قبل از دوران بلوغ به مسیر باریکی محصور نشوند؛ رویکردی که میتواند هم عدالت و هم کارآیی تولید استعداد در بلندمدت را افزایش دهد.
برنامههای آموزشی علوم و آکادمیهای ورزشی میتوانند با ادغام تمرین متقابل (cross-training) و چالشهای شناختی متنوع در برنامههای درسی خود سازگار شوند. برای آموزش علوم، این میتواند به معنی ترکیب تسلط حوزهای با دورههایی در فلسفهٔ علم، برنامهنویسی یا هنرها برای پرورش تفکر انعطافپذیر باشد. برای ورزشهای نخبه، مشارکت هدایتشده در چند ورزش در اوایل رشد، خطر آسیب را کاهش میدهد و همزمان مزایای یادگیری حرکتی گسترده را حفظ میکند.
دیدگاه کارشناسان
«این یافتهها با آنچه در مسیرهای بلندمدت خلاقانه و علمی میبینیم همسو است»، میگوید دکتر Lena Ortiz، پژوهشگر رشد شناختی در Institute for Lifespan Learning. «عملکرد اوج بهندرت حاصل یک دوی بیوقفه و تند است. این پدید از چرخههای اکتشاف، تثبیت و بازکشف پدید میآید. سیستمهایی که تنها برندگان زودرس را پاداش میدهند بسیاری از نوآوران دیرگل را از دست میدهند.»
«سیاستگذاران باید به این نکته توجه کنند»، میافزاید Michael Barth، یکی از همنویسندگان مقاله. «سرمایهگذاری در برنامههای گستردهٔ جوانان و مسیرهای استعدادیابی انعطافپذیر احتمالاً بیشتر از مسیرهای انتخاب زودهنگام منجر به برتری پایدار خواهد شد.» این نظرات نشان میدهد که برای تحقق اهداف بلندمدت، تغییر جهت از سیستمهای انتخاب یکمرحلهای به سیستمهای حمایتی چندمرحلهای ضروری است.
پیامدها و جهتگیریهای آینده
این مرور، نحوهٔ تفکر ما را دربارهٔ چند حوزهٔ ارتباط علم و عمل بازتعریف میکند. برای پژوهشگران، اهمیت دادههای طولی که افراد را تا بزرگسالی دنبال میکنند بیش از پیش روشن میشود، بهجای اتکا به تصاویر مقطعی از جوانان. برای نهادها، شواهد لازم برای بازطراحی خطوط لولهٔ استعداد به سمت ساختارهای دوستانهٔ اکتشاف فراهم میشود. و برای جامعه، روایت پیرامون استعداد تغییر میکند: دستاورد استثنایی در بزرگسالی اغلب محصول صبر، پهنای تجربه و عادات یادگیری مقاوم است، نه صرفاً استعداد درخشان زودرس.
تحقیقات آینده باید ترکیب تجربیاتی را که بطور قابلاعتماد سرمایهٔ یادگیری بلندمدت را میسازند، مشخصتر کنند؛ همچنین بررسی کنند چگونه عوامل اقتصادی-اجتماعی با فرصتهای اکتشافی تعامل دارند و چگونه میتوان سامانههای ارزیابی طراحی کرد که پتانسیل را بهجای مزیتِ مقطعی اندازهگیری کنند. در حوزههایی از اخترفیزیک تا موسیقی کلاسیک، هدف یکسان است: پرورش محیطهایی که در آن تسلط پایدار بتواند ظاهر شود، حتی اگر زمان بیشتری لازم باشد تا شکوفا شود.
نتیجهگیری
خلاصهٔ اصلی ساده اما قدرتمند است: تسلط زودرس سرنوشت نیست. تخصص در سطح جهانی اغلب از تجربههای اولیهٔ متنوع، پیشرفت پیوسته و فرصت یافتن تناسب شخصی مناسب سرچشمه میگیرد. تغییر سیاست و عمل بهسوی حمایت از اکتشاف و توسعهٔ بلندمدت مسیر عادلانهتر و مؤثرتری برای تولید رهبران و نوآوران مورد نیاز جامعه فراهم میآورد. در عمل این یعنی بازاندیشی در استراتژیهای استعدادیابی، طراحی برنامههای آموزشی منعطف و تمرکز بر ساخت سرمایهٔ یادگیری، نه فقط شناسایی برندگان زودرس.
منبع: scitechdaily
ارسال نظر