آلرژی به پلاسمای منی (SPH): واکنشی ایمنی کمتر شناخته شده اما مهم

درک آلرژی به پلاسمای منی: واکنش ایمنی نادیده گرفته‌شده

برای بسیاری از افراد، رابطه جنسی بدون مشکل خاصی با صمیمیت همراه است؛ اما برای گروهی رو به رشد، تماس با منی می‌تواند واکنش‌هایی فراتر از ناراحتی ساده ایجاد کند؛ این علائم از سوزش و خارش گرفته تا واکنش‌های حساسیتی شدید و گاهی تهدیدکننده حیات متفاوت‌اند. این وضعیت که به نام آلرژی به پلاسمای منی (Seminal Plasma Hypersensitivity یا SPH) شناخته می‌شود، بسیار شایع‌تر و ناشناخته‌تر از آن است که تصور می‌شود.

آلرژی به پلاسمای منی چیست؟

آلرژی به پلاسمای منی یا SPH نوعی واکنش آلرژیک است که به اسپرم نیست، بلکه به پروتئین‌های خاص موجود در بخش مایع منی (پلاسمای منی) مربوط می‌شود؛ همان مایعی که اسپرم را احاطه و منتقل می‌کند. اولین بار این آلرژی در سال ۱۹۶۷ در متون پزشکی گزارش شد، زمانی که یک زن واکنش شدید و ناگهانی بعد از فعالیت جنسی نشان داد. امروزه SPH به عنوان واکنش حساسیتی نوع ۱ طبقه‌بندی می‌شود؛ همان دسته‌ای که تب یونجه، آلرژی به بادام زمینی و حساسیت به شوره گربه را شامل می‌شود.

علائم: از ناراحتی موضعی تا واکنش‌های گسترده

زنان مبتلا به SPH ممکن است علائم متنوعی تجربه کنند. برخی دچار خارش، سوزش، تورم یا قرمزی در ناحیه واژن و فرج می‌شوند و برخی دیگر واکنش‌های کلی بدن مثل کهیر، اشکال در تنفس، گرفتگی بینی، سرگیجه و در موارد بسیار نادر آنافیلاکسی (یک واکنش سیستمیک خطرناک) را تجربه می‌کنند. استفاده از کاندوم در رابطه معمولاً باعث کاهش سریع علائم می‌شود، که نشانه‌ای مهم برای تشخیص است.

تا اواخر دهه ۱۹۹۰، SPH فوق‌العاده نادر تصور می‌شد؛ کمتر از ۱۰۰ مورد گزارش شده در سراسر دنیا وجود داشت. اما پژوهش‌های آلرژی‌شناس دکتر جاناتان برنستاین این دیدگاه را تغییر داد و نشان داد که تا ۱۲٪ از زنان با علائم پس از رابطه می‌توانند احتمال زیاد SPH داشته باشند. مطالعات بعدی نیز همین میزان را تایید کردند. بسیاری از موارد احتمالاً به‌اشتباه به‌عنوان عفونت‌های جنسی، عفونت قارچی یا حساسیت‌های غیر اختصاصی تشخیص داده شده و باقی می‌مانند، که دلیل آن، عدم آگاهی بیماران و حتی پزشکان است. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۴ نیز تایید کرد که SPH شایع‌تر و کمتر تشخیص داده می‌شود تا آنچه تاکنون فرض می‌شد.

علم پشت آلرژی منی: نقش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات

اصلی‌ترین پروتئین موثر در SPH، آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) است که در تمام نمونه‌های منی وجود دارد، بدون توجه به هویت شریک جنسی مرد. این بدان معناست که زنان حساس به پلاسمای منی ممکن است به منی هر مردی واکنش نشان دهند و فقط محدود به یک نفر نیستند. همچنین، شواهدی از واکنش‌های متقاطع وجود دارد؛ برای مثال، آلرژن سگ به نام Can f 5 شباهت زیادی به PSA انسانی دارد و ممکن است علت واکنش برخی زنان دارای آلرژی به سگ نسبت به منی انسان باشد.

در موارد نادر، پروتئین‌های غذایی نیز می‌توانند در منی ظاهر شده و در شرکای حساس موجب واکنش شوند. نمونه‌هایی وجود دارد که زنان دچار کهیر بعد از نزدیکی شده‌اند؛ علتی که احتمالاً به خاطر وجود مقداری از پروتئین‌های مغز در منی شریک‌شان است.

تشخیص: کشف یک بیماری کمتر شناسایی‌شده

تشخیص آلرژی به پلاسمای منی معمولاً با دریافت شرح حال دقیق بیمار آغاز می‌شود؛ به‌ویژه ارتباط زمانی و الگویی علائم نسبت به تماس با منی. سپس تست‌های آلرژی تخصصی مانند تست پوستی با منی شریک جنسی یا بررسی آنتی‌بادی IgE اختصاصی علیه PSA انجام می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که اسپرم شسته‌شده (جداشده از پلاسمای منی) معمولاً واکنش آلرژیک ایجاد نمی‌کند و این مسئله تایید می‌کند که عامل حساسیت در مایع منی و نه در سلول اسپرم است.

مردان و آلرژی منی: سندرم بیماری پس از انزال (POIS)

هرچند SPH عمدتاً در زنان گزارش شده، اما شواهد جدید نشان می‌دهند که برخی مردان نیز ممکن است نسبت به منی خود واکنش آلرژیک یا خودایمنی داشته باشند. این وضعیت که به سندرم بیماری پس از انزال (Post-Orgasmic Illness Syndrome یا POIS) معروف است، به صورت علائم شبه آنفلوانزا مانند خستگی، درد عضلانی و مشکلات ذهنی بلافاصله پس از انزال بروز می‌کند. تشخیص آن دشوار است اما در برخی موارد، تست آلرژی با منی خود فرد مثبت می‌شود. به نظر می‌رسد هر دو مکانیسم ایمنی و آلرژیک در این سندرم درگیر باشند.

تاثیر بر باروری و روش‌های درمان آلرژی به پلاسمای منی

هرچند SPH مستقیماً عامل ناباروری نیست، اما می‌تواند روند بارداری را برای زوج‌ها دشوار کند. پرهیز کامل از آلرژن – راهکار اصلی در بسیاری از آلرژی‌ها – برای زوج‌های خواهان فرزند امکان‌پذیر نیست. راهکارهای درمانی شامل موارد زیر هستند:

• مصرف آنتی‌هیستامین قبل از نزدیکی
• استفاده از داروهای ضدالتهاب
• ایمونوتراپی (حساسیت‌زدایی با پلاسمای منی رقیق‌شده)

در موارد شدید یا مزمن، می‌توان از روش‌های کمک‌باروری مانند IVF با اسپرم شسته‌شده بهره گرفت تا تماس با آلرژن را به حداقل برسانند. لازم به ذکر است که SPH معادل ناباروری نیست؛ بسیاری از زنان مبتلا، با درمان‌های مناسب و مشاوره موفق به بارداری شده‌اند.

چرا آلرژی به پلاسمای منی همچنان پنهان مانده است؟

با وجود اینکه SPH بیماری واقعی و قابل درمانی است، اما دلایل مختلفی باعث شده این وضعیت نادیده گرفته شود. شرم، نگرانی و خصوصی بودن علائم جنسی اغلب مانع مراجعه فرد به پزشک می‌شود و حتی در مراجعه، عدم آگاهی پزشکان منجر به تشخیص‌های اشتباه و درمان‌های نامناسب می‌شود. مطالعه‌ی دکتر برنستاین نشان داد که نیمی از زنان دارای علائم پس از رابطه حتی یک‌بار نیز از نظر آلرژی به منی بررسی نشده‌اند و سال‌ها درمان اشتباه متحمل شده‌اند.

اگر شما نیز پس از رابطه جنسی به طور مکرر دچار علائم ناخوشایند می‌شوید – خصوصاً اگر با استفاده از کاندوم رفع می‌شوند – ممکن است به این حساسیت کمتر شناخته‌شده مبتلا باشید.

جمع‌بندی

آلرژی به پلاسمای منی یک واکنش آلرژیک پیچیده و در عین حال شایع‌تر از حد تصور است که هم زنان و در برخی موارد مردان را درگیر می‌کند. اگرچه این وضعیت می‌تواند موجب ناراحتی و کاهش کیفیت زندگی شود، اما افزایش آگاهی علمی، شناخت بهتر و روش‌های درمانی متنوع منجر به بهبود شرایط افراد مبتلا می‌شود. با ادامه تحقیقات، آموزش جامعه پزشکی و گفتگوهای باز، می‌توان به این حساسیت به شکل موثرتری پرداخت تا افراد بتوانند زندگی جنسی سالم و بدون نگرانی داشته باشند.