آغاز عصر جدید پرتاب های تجاری فضایی در اروپا: رقابت استارتاپ های اروپایی برای دسترسی مستقل به فضا

مقدمه: دوره جدید پرتاب‌های تجاری فضایی اروپا

آژانس فضایی اروپا (ESA) مأموریتی تحول‌آفرین را برای متنوع‌سازی و تقویت دسترسی قاره به فضا آغاز کرده است. در حرکتی بلندپروازانه، ESA پنج استارتاپ امیدوارکننده در حوزه پرتاب موشک را برای رقابت بر سر بخشی از بودجه‌ای تا سقف ۱۶۹ میلیون یورو (حدود ۱۹۸ میلیون دلار) برگزیده است. این ابتکار تلاشی برای ایجاد جایگزین‌هایی برای آریان‌اسپیس، شرکت پیشرو خدمات پرتاب اروپایی، و تقویت رقابت و نوآوری در بازار پرتاب‌های تجاری اروپا محسوب می‌شود. شرکت‌های منتخب شامل Isar Aerospace، MaiaSpace، Rocket Factory Augsburg، PLD Space و Orbex هستند که هر کدام نسل جدیدی از نوآوری و پویایی را به ارمغان آورده‌اند.

زمینه علمی: تحول صنعت پرتاب اروپا

صنعت پرتاب اروپایی طی دهه‌ها تحت سلطه آریان‌اسپیس و حمایت ساختارهای بودجه‌ای تثبیت‌شده ESA و سیاست‌هایی چون «بازگشت جغرافیایی» بوده است. این سیاست‌ها هر چند موجب رشد فناوری و همگرایی شده‌اند، اما همراه با دیرکرد و افزایش هزینه‌ها نیز بوده‌اند؛ نمونه بارز آن تأخیرهای مکرر در توسعه آریان ۶ و اولین پرواز آن در ژوئیه ۲۰۲۴ است.

اکنون ESA در حال بازنگری راهبرد خود است: به جای اختصاص پروژه‌ها صرفاً براساس سهم مشارکت اعضا، شرکت‌ها را بر مبنای بلوغ فنی و تجاری انتخاب می‌کند و سپس برای تأمین مالی، با دولت‌های ملی وارد مذاکره می‌شود. این رویکرد رقابتی ضمن افزایش بهره‌وری و تشویق مدل‌های تجاری پایدار، تلاش دارد دسترسی مستقل اروپا به فضا را در عصر رقابت جهانی پرتاب‌های تجاری تضمین کند.

چالش لانچر ESA: ساختار، انگیزه و تأثیر

«چالش لانچر» ESA شامل دو بخش اصلی است:

1. قرارداد خدمات پرتاب: استارتاپ‌ها برای تأمین خدمات پرتاب مأموریت‌های ESA بین سال‌های ۲۰۲۶ تا ۲۰۳۰ رقابت می‌کنند. این رویکرد مستقیم به قراردادهای تجاری، تغییر مهمی در فرایند خرید ESA ایجاد کرده است.
2. نمایش توانمندی‌های ارتقا یافته: هر شرکت منتخب فرصت خواهد داشت با یک مأموریت آزمایشی، قابلیت پرتاب محموله‌های سنگین‌تر را اثبات کند.

سقف بودجه ۱۶۹ میلیون یورویی برای هر شرکت، هر دو بخش رقابت را پوشش می‌دهد. هنوز هیچ تضمینی برای واگذاری قرارداد به پنج شرکت نیست و آن‌ها باید با دولت‌های خود و ESA مذاکره کنند تا تصمیم نهایی در شورای وزیران در نوامبر اتخاذ شود. توصیف استارتاپ‌ها به‌عنوان «رقباي پیش‌انتخاب‌شده» بیانگر رویکرد رقابتی و شایسته‌سالار ESA است؛ موضوعی که هدف آن تسریع تجاری‌سازی، کاهش هزینه پرتاب فضایی و تضمین حاکمیت اروپا در اکتشافات فضایی است.

معرفی پنج استارتاپ منتخب اروپایی

انتخاب ESA طیف متنوعی از شرکت‌ها را از لحاظ جغرافیایی و فناوری گردهم آورده و عمدتاً بر توسعه راکت‌های کوچک برای پاسخ به بازار ماهواره‌های کوچک تأکید دارد. در ادامه مروری داریم بر هر یک از این شرکت‌ها براساس میزان آمادگی برای پرتاب مداری:

Isar Aerospace (آلمان): پیشتاز رقابت مداری

Isar Aerospace مستقر در مونیخ، پیشرفته‌ترین و سرمایه‌مندترین استارتاپ فضایی اروپا محسوب می‌شود. این شرکت که از سال ۲۰۱۸ تأسیس شده، بیش از ۵۵۰ میلیون یورو سرمایه جذب کرده است. راکت «اسپکتروم» آن در مارس ۲۰۲۴ نخستین پرتاب مداری یک استارتاپ اروپایی از نروژ را تجربه کرد؛ هرچند این مأموریت اندکی پس از پرتاب به شکست انجامید.

اسپکتروم یک راکت دومرحله‌ای با سوخت پروپان و اکسیژن مایع است که امکان حمل یک تن به مدار پایین زمین یا ۷۰۰ کیلوگرم به مدار خورشیدآهنگ را دارد. ایسار اکنون دو راکت دیگر خود را مونتاژ می‌کند و برنامه بازگشت به پد پرتاب اندویا در نروژ را تا اواخر ۲۰۲۵ دارد.

Isar در پستی اعلام کرده است: «این ابتکار ESA گامی تعیین‌کننده برای تجاری‌سازی و گسترش خدمات پرتاب است که برای حفظ استقلال اروپا در فضا حیاتی می‌باشد.»

MaiaSpace (فرانسه): پیشگام راکت‌های قابل بازیابی اروپا

MaiaSpace مستقر در پاریس با تمرکز ویژه بر فناوری بازیابی راکت، افق جدیدی در صنعت فضایی اروپا می‌گشاید. این شرکت که بطور کامل زیرمجموعه ArianeGroup است، از سابقه و زیرساخت صنعتی قوی سود می‌برد. از زمان تأسیس در سال ۲۰۲۲، MaiaSpace سرمایه‌ای ۱۲۵ میلیون یورویی برای توسعه راکت «مایا» جذب کرده است.

مایا راکتی دو مرحله‌ای به ارتفاع تقریبی ۵۰ متر است که از موتورهای متان و اکسیژن مایع بهره می‌برد. در حالت یک‌بارمصرف می‌تواند ۱.۵ تن به مدار SSO حمل کند اما مرحله اول آن برای بازیابی و فرود روی سکوی شناور دریایی طراحی شده، الگویی مشابه راکت‌های فالکون ۹ اسپیس‌ایکس. پرتاب نخستین مایا از پایگاه گویان فرانسه برای ۲۰۲۵ برنامه‌ریزی شده است و از موتور مدولار Prometheus که با همکاری ESA توسعه یافته، بهره خواهد گرفت.

موقعیت مالی قوی، پیوند با صنعت و کاربرد فناوری بازیافت پیشرفته مایااسپیس را به یکی از پیشتازان تقویت رقابت‌پذیری اروپا در بازار جهانی پرتاب تبدیل کرده است.

Rocket Factory Augsburg (آلمان): هدف‌گذاری بر پایداری و تعداد پرتاب بالا

Rocket Factory Augsburg واقع در بایرن، به دنبال ارائه پرتاب‌های مکرر و انعطاف‌پذیر برای نیازهای تجاری و نهادی است. پروژه اصلی RFA One یک راکت سه‌مرحله‌ای است که قابلیت حمل ۱.۳ تن به مدار SSO را دارد و برای مأموریت‌های سنجش از دور و ماهواره‌های کوچک طراحی شده است.

رغم برنامه‌ریزی اولیه برای پرتاب در ۲۰۲۳، وقوع آتش‌سوزی در آزمایش ایستا در اسکاتلند موجب تأخیر شد. اکنون این شرکت مرحله دوم و سوم راکت خود را تأیید کرده و برای آزمایش جدید آماده می‌شود. مجموع سرمایه اعلامی حدود ۱۰۰ میلیون یوروست و هرچند پیشرفت خوبی داشته، از نظر بلوغ توسعه‌ای عقب‌تر از Isar و MaiaSpace محسوب می‌شود. اولین پرتاب عملیاتی برای اواخر ۲۰۲۵ تخمین زده می‌شود.

PLD Space (اسپانیا): پیشگام پرتاب تجاری اسپانیا

PLD Space با مرکزیت در شهر الچه، اسپانیا، جایگاه ویژه‌ای در پرتاب‌های زیرمداری و کوچک پیدا کرده است. در اکتبر ۲۰۲۳، این شرکت با موفقیت راکت آزمایشی Miura 1 را از جنوب اسپانیا پرتاب کرد که پایه فناوری را برای راکت مداری آتی یعنی Miura 5 فراهم نمود.

میورا ۵ یک راکت نیمه‌بازیابی‌پذیر است که می‌تواند تا ۵۴۰ کیلوگرم به مدار خورشیدآهنگ ارسال کند و نخستین پرتاب آن از فرانسه در ۲۰۲۵ انجام خواهد شد. اخیراً PLD با آژانس فضایی فرانسه برای احداث سکوی پرتاب توافق کرده و با جذب بیش از ۱۶۰ میلیون یورو سرمایه (نیمی وام)، به رشد منبع خدمات پرتاب کوچک اروپا کمک می‌کند.

Orbex (بریتانیا): آغاز راه دسترسی پایدار به پرتاب کوچک

Orbex انگلستان با تمرکز بر پایداری زیست‌محیطی نوآوری‌های خود را ارائه می‌دهد. مهم‌ترین پروژه این شرکت، راکت Prime است که برای پرتاب تا ۱۸۰ کیلوگرم محموله به مدار پایین زمین طراحی شده و قرار است از پایگاه SaxaVord در جزایر شتلند اسکاتلند به فضا رود.

Orbex همچنین برنامه توسعه راکت بزرگ‌تر Proxima را مطرح کرده که برای مأموریت‌های نهادی اروپا مناسب‌تر است. تاکنون این شرکت موفق به جذب حدود ۱۳۰ میلیون پوند سرمایه شده و از لحاظ تأمین مالی بین فینالیست‌های ESA در پایین‌ترین سطح قرار دارد. با این حال، حضور آن به تنوع جغرافیایی کمک کرده و انگیزه‌ای برای مشارکت بیشتر دولت بریتانیا در بخش فضایی اروپا ایجاد می‌کند.

معیارهای کلیدی انتخاب ESA

فرایند انتخاب ESA بر اساس چندین معیار مهم انجام شده است:

• بلوغ فنی: میزان پیشرفته بودن و آزمایش‌شدگی راکت‌ها و سیستم‌های کلیدی
• پایداری تجاری: طرح تجاری عملیاتی با پشتوانه سرمایه واقعی
• انطباق با نیاز بازار نهادی ESA: توان پوشش نیازهای مأموریت‌های اروپایی
• رعایت شفافیت و مقررات: فرآیندهای توسعه و خرید شفاف و قابل اعتماد

نتیجه این روند، گردهم‌آوری شرکت‌هایی است که توان تحول جایگاه اروپا در بازار جهانی پرتاب را دارند و با توسعه همکاری‌ها، زنجیره تأمین و زیرساخت‌ها می‌توانند اکوسیستم‌های فضایی منطقه‌ای را تقویت کنند.

پیامدهای گسترده‌تر: اهمیت چالش لانچر اروپا

این چالش فراتر از صرفاً قراردادهای جدید؛ گامی راهبردی به سوی استقلال فضایی اروپا است. بازار جهانی پرتاب تجاری با پیشتازی شرکت‌هایی چون SpaceX و Rocket Lab رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است—شرکت‌هایی که با تمرکز بر فناوری‌های بازیافت راکت، تولید سریع و مدل‌های تجاری انعطاف‌پذیر، نقش‌آفرینی می‌کنند. رویکرد جدید اروپا در حمایت از استارتاپ‌های بومی می‌تواند بستری برای نوآوری، کاهش وابستگی به فناوری‌های سنتی و بهبود رقابت‌پذیری ایجاد کند.

همچنین تمرکز بر راکت‌های کوچک پاسخی به رشد روزافزون نیاز به پرتاب ماهواره‌های کوچک برای ارتباطات، سنجش از دور و پژوهش علمی است که نیازمند ارائه‌دهندگان پرتاب چابک، کم‌هزینه و تخصصی می‌باشد. نسل جدید استارتاپ‌های پرتاب اروپا برای برآورده‌سازی این نیاز طراحی شده‌اند و امکان زمانبندی سریع‌تر، فرصت‌های پرتاب اشتراکی و کاهش هزینه‌ها را وعده می‌دهند.

برای خود شرکت‌ها، تزریق احتمالی ۱۶۹ میلیون یورو می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد. اغلب آن‌ها تا کنون بیشتر به سرمایه‌گذاری خطرپذیر و حمایت‌های دولتی محدود متکی بوده‌اند. دستیابی به قراردادهای مهم ESA در این مرحله از رشد، امکان جذب سرمایه تکمیلی و حرکت به سمت فعالیت تجاری گسترده‌تر را فراهم می‌آورد.

نگاه به آینده: فناوری، همکاری و رقابت

همزمان با پیشرفت رقابت، نوآوری فنی در کانون توجه قرار دارد. شرکت‌ها از سوخت‌های سازگارتر با محیط زیست (مانند پروپان و متان)، موتورهای پیشرفته، مراحل بازیافتی و تولید خودکار بهره می‌برند. برای مثال، MaiaSpace بر ماژولار بودن و بازیافت‌پذیری موتور Prometheus تکیه دارد و Isar Aerospace بر تولید مقیاس‌پذیر و پایدار تأکید می‌کند.

زیرساخت پرتاب عامل کلیدی دیگری است؛ برخی شرکت‌ها (مانند MaiaSpace) از سکوی پرتاب‌های سنتی مانند گویان فرانسه استفاده می‌کنند و برخی (مانند Orbex و RFA) روند توسعه پایگاه‌های جدید اروپایی در نروژ و اسکاتلند را پیش می‌برند. چنین سرمایه‌گذاری‌هایی می‌تواند انعطاف و تاب‌آوری عملیات پرتاب اروپا را در دهه‌های آتی افزایش دهد.

دیدگاه کارشناسان و صنعت

مسئولان ESA و رهبران تجاری معتقدند این رقابت نقطه عطفی برای صنعت فضایی اروپا است. با اولویت دادن به شایستگی و رقابت به‌جای سهم‌بندی جغرافیایی، ESA امیدوارست عقب‌ماندگی‌ها و هزینه‌های سرسام‌آور پروژه‌هایی مثل آریان ۶ را پشت سر بگذارد. این تغییر، هزینه‌ها را کاهش داده، توسعه فناوری را سرعت می‌بخشد و زیست‌بوم تجاری اروپا را در برابر غول‌های نوظهور آمریکای شمالی قدرتمندتر می‌کند.

جمع‌بندی

چالش لانچر ESA سرآغاز بازتعریف راهبرد فضایی اروپا محسوب می‌شود. با حمایت از استارتاپ‌هایی مانند Isar Aerospace، MaiaSpace، Rocket Factory Augsburg، PLD Space و Orbex، آژانس فضایی اروپا صرفاً در راکت‌ها سرمایه‌گذاری نمی‌کند، بلکه آینده‌ای رقابتی، مستقل و نوآورانه برای آرمان‌های فضایی قاره رقم می‌زند. خواه از طریق فناوری بازیافت‌پذیر، توسعه موتورهای جدید یا زیرساخت‌های فضایی مدرن، این استارتاپ‌ها بهترین امید اروپا برای نقش‌آفرینی مجدد در بازار جهانی پرتاب فضایی را نمایندگی می‌کنند. در حالی که روند رقابت و تصمیم‌گیری‌های بودجه‌ای ادامه دارد، نگاه جامعه جهانی فضا به اروپا دوخته شده است؛ قاره‌ای که آماده ورود به عصر جدید پرتاب‌های تجاری فضایی است.