شناخت بیماری شریان محیطی: تهدید خاموش سلامت

بیماری شریان محیطی (PAD) یکی از بیماری‌های شایع و اغلب نادیده‌گرفته‌شده قلبی- عروقی است که در آن، سرخرگ‌هایی که خون‌رسانی به پاها و کف پا را بر عهده دارند، بر اثر تجمع پلاک چربی (فرآیند تصلب شرایین) تنگ یا مسدود می‌شوند. بیماری شریان محیطی ممکن است در ابتدا بدون علامت باشد، اما نشانه‌های اولیه مانند خستگی ملایم، گرفتگی عضلات یا ناراحتی در پاها معمولاً به اشتباه به پیری یا کم‌تحرکی نسبت داده می‌شود.

با پیشرفت PAD و کاهش جریان خون، حتی یک آسیب جزئی در پا ممکن است درمان نشود و به زخم مزمن تبدیل گردد. در موارد شدیدتر، این وضعیت می‌تواند به آسیب بافتی منجر گردد که گاه قطع عضو را ضروری می‌سازد. شیوع بیماری شریان محیطی بیش از آن چیزی‌ست که بسیاری تصور می‌کنند و بطور ویژه افراد بالای ۶۰ سال و کسانی که به دیابت، فشار خون بالا یا بیماری مزمن کلیوی مبتلا هستند را بیشتر درگیر می‌کند.

مطالعات نشان می‌دهد که حدود ۲۰ درصد از افراد بالای ۶۰ سال در بریتانیا به PAD مبتلا هستند. نگرانی اصلی اینجاست که بیماری شریان محیطی به ندرت به صورت مجزا رخ می‌دهد و معمولاً با بیماری قلبی و سکته مغزی همراه است، زیرا مسدود شدن رگ‌ها بر سایر اندام‌های حیاتی نیز اثر می‌گذارد. طبق یافته‌های علمی، PAD خطر بروز اتفاقات قلبی-عروقی کشنده را ظرف پنج تا ده سال پس از تشخیص به طور چشمگیری افزایش می‌دهد.

روش‌های غربالگری بیماری شریان محیطی و محدودیت‌های آن

تشخیص زودهنگام PAD اهمیت بسزایی برای پیشگیری از عوارض جدی مانند قطع عضو و حمله قلبی دارد. آزمون استاندارد کلینیکی برای تشخیص این بیماری "شاخص فشار سرخرگی کف پا به بازو" (TBI) است که فشار خون در انگشت پا را با فشار خون بازو مقایسه می‌کند.

آزمون TBI

اگرچه TBI اطلاعات ارزشمندی از جریان خون محیطی ارائه می‌کند، اما به دستگاه‌های ویژه‌ای چون کاف فشار خون کوچک مخصوص انگشت پا، سنسور نوری و پرسنل پزشکی آموزش​دیده نیاز دارد. بسیاری از کلینیک‌های عمومی و مطب‌های پاپزشکی به این تجهیزات یا دانش کافی دسترسی ندارند. افزون بر این، در بیماران دیابتی یا افرادی با سرخرگ‌های سفت، نتایج این آزمون همیشه قابل اعتماد نیست.

این دشواری‌ها سبب می‌شود تعداد زیادی از افراد در معرض خطر، تا مراحل بحرانی بیماری شریان محیطی، تشخیص داده نشوند.

نوآوری در تشخیص: استفاده از قدرت سونوگرافی داپلر

برای غلبه بر این چالش‌ها، دانشمندان روشی کارآمد و ساده‌تر را با بهره‌گیری از فناوری سونوگرافی داپلر توسعه داده‌اند. تقریباً همه بیمارستان‌ها و بسیاری از کلینیک‌ها به پروب داپلر دستی مجهز هستند که با استفاده از اصل داپلر، جریان خون را در شریان‌ها شنود می‌کند.

در سونوگرافی داپلر، امواج صوتی با سلول‌های خونی در حال حرکت برخورد می‌کنند. سرخرگ‌های سالم سیگنال قوی و منظمی ایجاد می‌کنند، اما تنگی یا انسداد شریان‌ها این الگو را مختل می‌کند. پزشکان باتجربه با تفسیر این سیگنال‌ها می‌توانند سلامت گردش خون را ارزیابی کنند، به ویژه در بیماری‌هایی همچون PAD.

از صدا تا داده: تشخیص خودکار با داپلر

یک گروه تحقیقاتی بررسی کرد که رایانه آیا می‌تواند با تحلیل کمی موج داپلر، به ویژه «شاخص شتاب» (که سرعت افزایش خون را با هر ضربان قلب اندازه می‌گیرد)، بدون نیاز به کاف یا سنسور اپتیکال TBI بیماران را تخمین بزند. در مطالعه‌ای روی ۱۵۰ اندام افراد مبتلا به PAD، مشخص شد تنها با شاخص شتاب می‌توان دقت ۸۸ درصدی در پیش‌بینی TBI به روش مرسوم دست یافت.

دانشمندان با یک فرمول ساده توانستند داده‌های داپلر را به TBI تخمینی تبدیل کنند که شباهت زیادی به نتایج استاندارد داشت. این روش جدید در کمتر از یک دقیقه انجام می‌شود و نیاز به تجهیزات خاص بجز پروب داپلر رایج ندارد.

تأثیر بالینی: ارزیابی سریعتر و پایش بهتر بیماران

این روش نوین مبتنی بر سونوگرافی داپلر نه تنها برای تشخیص اولیه بیماری شریان محیطی مؤثر بود، بلکه در پایش روند درمان بیماران نیز کاربرد داشت. در بیمارانی که تحت آنژیوپلاستی (باز کردن عروق مسدود) قرار گرفتند، هر دو TBI سنتی و تخمینی بهبود مشابهی نشان دادند و اعتبار این ابزار را در پیگیری نتایج درمانی تأیید کردند.

لازم به ذکر است این فناوری با استفاده از دستگاه‌های جیبی استاندارد داپلر که در مطب‌های پزشک و کلینیک‌های پاپزشکی رایج‌اند نیز آزمایش شد. اگرچه دقت این دستگاه‌های جیبی کمی کمتر از دستگاه‌های بیمارستانی است اما نتایج هنوز قابل اطمینان است. با بهبود نرم‌افزارها، پزشکان می‌توانند به زودی با دستگاه‌های موجود و در کمترین زمان، ارزیابی دقیقی از گردش خون پا انجام دهند.

چرا تشخیص زودهنگام بیماری شریان محیطی اهمیت دارد؟

تشخیص زودهنگام PAD تأثیر چشمگیری بر پیامدهای بیماران دارد. مداخله به موقع می‌تواند تحرک را حفظ، بستری در بیمارستان را کاهش و خطر حوادث شدید قلبی- عروقی را به طور چشمگیری کم کند. متاسفانه در بسیاری از موارد، بیماران زمانی متوجه بیماری خود می‌شوند که شریان‌ها کاملاً بسته شده و پا یا کف پا دچار کمبود شدید اکسیژن، درد مزمن، زخم غیرقابل بهبود و حتی مرگ بافتی شده‌اند.

هزینه‌های قطع عضو و عوارض مرتبط با آن، علاوه بر آسیب‌های شخصی، بار بزرگی بر سلامت عمومی جامعه است و بهبود تشخیص، به یک اولویت مهم پزشکی و علمی تبدیل شده است.

چشم‌انداز آینده: حرکت به سوی غربالگری همگانی و خودکار

امید به رویکرد جدید سونوگرافی داپلر بدون کاف و با سرعت بالا، در ساده بودن و در دسترس بودن آن نهفته است. این روش بر فناوری موجود در بسیاری از مراکز درمانی استوار است و نیازمند آموزش حداقلی است، از این رو برای غربالگری گسترده در مراقبت‌های اولیه، مدیریت دیابت و مناطق دوردست بسیار مناسب است.

هم‌اکنون پژوهش‌ها برای خودکارسازی بیشتر فرایند در حال انجام است تا افراد غیرمتخصص نیز بتوانند آن را اجرا کنند و امکان اجرای این روش در محیط‌های مختلف درمانی به وجود آید. مطالعات ادامه‌دار، صحت این تکنیک را در گروه‌های بیمار مختلف و در طول زمان ارزیابی می‌کند.

در صورت موفقیت این طرح‌ها، تخمین داپلری TBI می‌تواند نقشی کلیدی در مراقبت‌های مدرن عروق ایفا کند؛ پزشکان را در تشخیص به‌موقع انسدادها، هدایت درمان مناسب و نجات جان و اندام بیماران یاری دهد.

همان‌گونه که دکتر [نام متخصص]، پژوهشگر برجسته حوزه تصویربرداری عروقی تاکید می‌کند: «با در دسترس‌پذیر ساختن فناوری تشخیص PAD، امکان درمان زودهنگام و بهبود نتایج را برای میلیون‌ها نفر در معرض خطر فراهم می‌کنند.»

جمع‌بندی

بیماری شریان محیطی خطر بزرگی‌ست که اگر به موقع تشخیص داده نشود، می‌تواند منجر به عوارض ناتوان‌کننده و مرگ زودهنگام شود. معرفی اسکن داپلر فوق سریع و جدید پا، می‌تواند انقلابی در تشخیص PAD ایجاد کند: دسترسی به غربالگری را آسان‌تر، فشار را بر سیستم سلامت کمتر، و مهم‌تر از همه، تحرک و کیفیت زندگی بیماران را حفظ می‌کند. با بهره‌گیری و توسعه این فناوری، جامعه پزشکی می‌تواند انسداد رگ‌ها را در مراحل ابتدایی شناسایی کند؛ پیش از آن‌که یک زخم ساده، به بحرانی ماندگار برای زندگی فرد تبدیل شود.