بازگرداندن قند خون ناشتا؛ کلید پیشگیری از دیابت

تحقیقات طولانی‌مدت جدید نشان می‌دهد که بازگرداندن قند خون ناشتا به محدوده طبیعی — و نه صرفاً عدد روی ترازو — مهم‌ترین هدف در پیشگیری از دیابت نوع ۲ است. تغییرات سبک زندگی که بر تغذیه سالم و افزایش فعالیت بدنی متمرکزند، می‌توانند خطر دیابت را به‌طور چشمگیری کاهش دهند، حتی زمانی که کاهش وزن قابل‌توجهی رخ ندهد. این دیدگاه بر اهمیت سلامت متابولیک، کنترل قند خون، و کاهش چربی احشایی (visceral fat) به‌عنوان عوامل کلیدی تأکید می‌کند.

What the study looked at and why it matters

یک تیم تحقیقاتی بین‌المللی ۱٬۱۰۵ نفر با وضعیت پیش‌دیابت (prediabetes) را که در برنامه‌ای ۱۲ ماهه برای تغییر سبک زندگی ثبت‌نام کرده بودند دنبال کرد؛ برنامه‌ای که تغذیه سالم‌تر و افزایش فعالیت جسمانی را تشویق می‌کرد. محققان تا ۱۰ سال شرکت‌کنندگان را پیگیری کردند تا ببینند چه کسانی به دیابت نوع ۲ پیشرفت می‌کنند و چه کسانی به بهبود متابولیک می‌رسند. این طراحی طولی به محققان اجازه داد تا اثرات بلندمدت تغییرات سبک زندگی را بر تبدیل پیش‌دیابت به دیابت یا رسیدن به بهبود (remission) قند خون بررسی کنند.

پس از یک سال، ۲۳۴ شرکت‌کننده کاهش وزن نداشتند. از میان این گروه، ۵۱ نفر به آنچه گروه تحقیق «بهبود پیش‌دیابت» تعریف کردند رسیدند — یعنی قند خون ناشتا (fasting blood glucose) آن‌ها به محدوده طبیعی بازگشت. در پیگیری بلندمدت، آن زیرگروه حدود ۷۱٪ احتمال کمتری داشتند که به دیابت نوع ۲ مبتلا شوند، نسبت به ۱۸۳ نفری که با وجود عدم کاهش وزن همچنان اختلال گلوکز داشتند. این تفاوت نشان می‌دهد که اصلاح پارامترهای متابولیک به‌ویژه قند ناشتا می‌تواند محافظت قابل‌توجهی در برابر پیشرفت دیابت فراهم کند، حتی وقتی کاهش وزن رخ نمی‌دهد.

اثر محافظتی در میان افرادی که کاهش وزن داشتند و به بهبود رسیدند نیز تقریباً مشابه بود (حدود ۷۳٪ کاهش خطر در مقایسه با کسانی که وزن از دست دادند اما به بهبود نرسیدند). نتایج در مجله Nature Medicine منتشر شد (Sandforth و همکاران، Nat. Med., 2025). این یافته‌ها به‌طور قوی نشان می‌دهند که هدف‌گذاری روی کنترل گلوکز ناشتا و شاخص‌های متابولیک می‌تواند به‌اندازه یا حتی بیشتر از تاکید صرف بر کاهش وزن در پیشگیری از دیابت اهمیت داشته باشد.

مطلب مرتبط

ادامه مطلب

تمرین صبحگاهی در حالت ناشتا: بررسی علمی کاهش چربی بدن

تمرین در حالت ناشتا و ادعای کاهش چربی بیشتر تمرین در حالت ناشتا — انجام تمرینات...

Why blood glucose control can beat the scale

محققان به نقش محل تجمع چربی به‌عنوان عاملی تعیین‌کننده اشاره می‌کنند. تحلیل زیرگروهی نشان داد افرادی که بدون کاهش وزن قند ناشتا را به حد طبیعی بازگرداندند، سطوح چربی احشایی کمتری داشتند — چربی فعال متابولیک که دور اندام‌های داخلی تجمع می‌یابد — نسبت به کسانی که قند خونشان بالا مانده بود. چربی احشایی ارتباط قوی با مقاومت به انسولین دارد؛ مقاومتی که نیروی محرکه اصلی در توسعه دیابت نوع ۲ محسوب می‌شود. بنابراین، کاهش چربی احشایی می‌تواند حساسیت به انسولین را بهبود دهد و قند ناشتا را کاهش دهد، حتی وقتی وزن کلی بدن چندان تغییر نکرده است.

مکانیسم‌های زیربنایی شامل کاهش التهاب موضعی و سیستمیک، بهبود عملکرد میتوکندریال در بافت عضلانی و کاهش لیپوتوکسیتی (تحمیل چربی‌های آزاد روی کبد و سلول‌های بتا) است. شواهد نشان می‌دهد که تغییرات در توزیع چربی بدن — به‌ویژه کاهش چربی احشایی و چربی کبد — می‌تواند اثرات متابولیکی چشمگیری ایجاد کند که در معرض‌گذاری صرفاً روی شاخص توده بدنی (BMI) دیده نمی‌شود.

دکتر آندریاس بیرکنفلد از دانشگاه توبینگن می‌گوید: «بازگرداندن قند خون ناشتا به محدوده طبیعی مهم‌ترین هدف در پیشگیری از دیابت نوع ۲ است و لزوماً عدد روی ترازو تعیین‌کننده نیست.» او تأکید می‌کند که ورزش و رژیم غذایی متعادل تأثیر مثبتی روی کنترل قند خون دارند، صرف‌نظر از اینکه کاهش وزن رخ داده باشد یا نه. این دیدگاه با داده‌های نشان‌دهنده تأثیر مثبت فعالیت بدنی بر حساسیت انسولینی و بافت چربی همخوانی دارد.

کسانی که به بهبود پیش‌دیابت (R) رسیده بودند، حتی بدون کاهش وزن، کم‌تر در معرض ابتلا به دیابت نوع ۲ قرار گرفتند نسبت به کسانی که بهبود نیافتند (NR).

مطلب مرتبط

ادامه مطلب

ویژگی مانیتورینگ قند خون اپل واچ: تحولی بزرگ در فناوری پوشیدنی های سلامت

انتظار طولانی برای قابلیت اندازه‌گیری قند خون در اپل واچ طی بیش از چهار سال گذشته،...

Implications for treatment and public health

مولفان مقاله استدلال می‌کنند که دستورالعمل‌های فعلی که اغلب شاخص توده بدنی یا کاهش وزن را به‌عنوان اهداف اصلی برجسته می‌کنند، ممکن است نیاز به بازنگری داشته باشند. تمرکز صرف بر کاهش وزن می‌تواند افرادی را دلسرد کند که از نظر متابولیک از تغییر سبک زندگی سود می‌برند اما برای کاهش وزن قابل‌توجه با مشکل روبرو هستند. از منظر سلامت عمومی، تاکید روی معیارهای زیستی قابل اندازه‌گیری مانند قند ناشتا و HbA1c و نیز نشانه‌های توزیع چربی (مثلاً نمایه چربی احشایی یا چربی کبد) می‌تواند سیاست‌گذاری و مداخلات را هدفمندتر و اثرگذارتر کند.

دکتر راینر یومپرتس-فون شوارتزنبرگ، نیز از دانشگاه توبینگن می‌گوید: «در آینده، دستورالعمل‌های پیشگیری و درمان دیابت نوع ۲ باید تنها به وزن توجه نکنند، بلکه بیش از همه کنترل قند خون و الگوهای توزیع چربی را مورد توجه قرار دهند.» این پیشنهاد به معنای ارزش‌گذاری بیشتر روی نتایج متابولیک اندازه‌پذیر است که خطر آینده دیابت را بهتر پیش‌بینی می‌کنند.

چنین تغییری در دستورالعمل‌ها می‌تواند بیشتر بر مداخلاتی تأکید کند که به‌طور مشخص چربی احشایی را کاهش می‌دهند و حساسیت انسولینی را بهبود می‌بخشند؛ از جمله ورزش هوازی منظم (مثلاً پیاده‌روی پرسرعت، دوچرخه‌سواری)، تمرینات مقاومتی (افزایش توده عضلانی و مصرف گلوکز توسط عضلات)، و الگوهای غذایی که کاهش چربی کبد و بهبود پاسخ انسولینی را تسهیل می‌کنند. رژیم‌هایی بر پایه الگوی مدیترانه‌ای، کاهش مصرف قندهای ساده و غلات تصفیه‌شده، و مدیریت کالری دریافتی همراه با کیفیت بالای مواد مغذی، از راهکارهای مؤثر شناخته شده‌اند.

Practical takeaways for people with prediabetes

• هدف‌گذاری روی بهبود قند ناشتا و HbA1c را در کنار اهداف وزنی در نظر بگیرید — بازگرداندن قند خون به محدوده طبیعی یک هدف روشن و مبتنی بر شواهد است. پیگیری منظم با آزمایش‌های خون (قند ناشتا، HbA1c) به تشخیص زودهنگام بهبود یا نیاز به تغییر مداخلات کمک می‌کند. محدوده‌های مرجع معمول شامل قند ناشتا کمتر از ۱۰۰ mg/dL و HbA1c کمتر از 5.7% برای وضعیت طبیعی است، در حالی که پیش‌دیابت معمولاً با قند ناشتا 100-125 mg/dL یا HbA1c بین 5.7% تا 6.4% تعریف می‌شود.
• روی کیفیت رژیم غذایی و تمرین بدنی تمرکز کنید: این مداخلات می‌توانند چربی احشایی را کاهش داده و حساسیت انسولینی را بهبود بخشند، حتی بدون تغییرات بزرگ در وزن بدن. توصیه‌ها شامل تمرینات هوازی حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته با شدت متوسط، یا ۷۵ دقیقه با شدت بالا، به‌همراه دو جلسه یا بیشتر تمرین مقاومتی در هفته است. به‌علاوه، انتخاب الگوهای غذایی غنی از سبزیجات، حبوبات، غلات کامل، چربی‌های سالم (مانند روغن زیتون و آواکادو) و پروتئین‌های کم‌چرب می‌تواند به کاهش چربی کبد و بهبود متابولیک کمک کند.
• پایش منظم اهمیت دارد: بهبود زودهنگام پیش‌دیابت پیش‌بینی‌کننده کاهش قابل‌توجه در خطر بلندمدت پیشرفت به دیابت نوع ۲ است. کنترل منظم قند ناشتا، آزمون HbA1c هر ۳ تا ۶ ماه بسته به وضعیت فرد، و در صورت لزوم ارزیابی تصویرسازی یا شاخص‌هایی برای سنجش چربی احشایی یا چربی کبد می‌تواند در مدیریت ریسک مفید باشد.

این مطالعه منافع کاهش وزن برای بسیاری از افراد را منتفی نمی‌کند، اما چشم‌انداز پیشگیری را بازتعریف می‌کند: سلامت متابولیک و توزیع چربی می‌توانند پیش‌بینی‌کننده‌های قوی‌تری از خطر آینده دیابت نسبت به وزن تنها باشند. پزشکان و نویسندگان دستورالعمل‌ها ممکن است نیاز داشته باشند اهدافی ظریف‌تر و چندمعیاره را در نظر بگیرند — و بیماران می‌توانند دلگرم باشند که بهبودهای اندازه‌پذیر در قند خون اهمیت دارند، حتی وقتی ترازو به آرامی تغییر می‌کند. علاوه بر این، برنامه‌های پیشگیری باید مسائل عدالت سلامت را نیز مدنظر قرار دهند تا دسترسی به مشاوره تغذیه‌ای، برنامه‌های ورزشی ساختارمند و ابزار پایش قند خون برای گروه‌های پرخطر تسهیل شود.

مطلب مرتبط

ادامه مطلب

نقش کلیدی ورزش در کنترل و پیشگیری از فشار خون بالا

نقش اساسی ورزش در کنترل فشار خون حفظ یک سبک زندگی فعال یکی از مؤثرترین راهکارها...