10 دقیقه
رژیم مدیترانهای کمکالری کاهش‌دهنده ریسک دیابت نوع 2
یک کارآزمایی بالینی بزرگ اسپانیایی نشان داده است که رژیم غذایی به سبک مدیترانهای با کاهش کالری همراه با فعالیت بدنی متوسط منظم و حمایت حرفهای در مدیریت وزن، شیوع دیابت نوع 2 را در سالمندان دارای ریسک متابولیک بالا تا 31٪ کاهش میدهد. آزمایش PREDIMED-Plus که توسط دانشگاه ناوارا و بیش از 200 پژوهشگر در سراسر اسپانیا هماهنگ شد، 4,746 شرکت‌کننده را به مدت شش سال پیگیری کرد و بهبودهای معناداری در وزن، دور کمر و پیشگیری از دیابت مشاهده نمود. این نتایج نشان‌دهنده اهمیت ترکیب کیفیت رژیم غذایی با کنترل انرژی و فعالیت بدنی در استراتژی‌های پیشگیری از بیماری‌های متابولیک است.
طرح مطالعه و روش‌شناسی
PREDIMED-Plus (2013–2024) بزرگ‌ترین کارآزمایی مداخله‌ای تغذیه‌ای در اروپا محسوب میشود. این مطالعه چندمرکزی و تصادفی، بزرگسالان 55 تا 75 ساله دارای اضافه‌وزن یا چاقی و معیارهای سندرم متابولیک اما بدون سابقه بیماری قلبی-عروقی یا دیابت را جذب کرد. شرکت‌کنندگان به‌طور تصادفی به یکی از دو برنامه سبک زندگی اختصاص یافتند تا تاثیر ترکیبی تغییرات رژیم غذایی، محدودیت انرژی و فعالیت بدنی بر رخداد دیابت نوع 2 مورد بررسی قرار گیرد. طراحی تصادفی و اندازه نمونه بزرگ، قدرت آماری بالایی برای ارزیابی پیامدهای بالینی فراهم کرد و کیفیت شواهد را تقویت نمود.
گروه مداخله
شرکت‌کنندگان در گروه مداخله فعال یک الگوی غذایی مدیترانهای را با هدف کاهش کالری صریح پذیرفتند (حدود 600 کیلوکالری در روز کمتر از نیازهای انرژی پایه). مصرف سبزی‌ها، حبوبات، غلات کامل، میوه‌ها، مغزها و روغن زیتون فرابکر افزایش یافت و مصرف غذاهای فرآوری‌شده و کربوهیدرات‌های پالایش‌شده کاهش داده شد. علاوه بر اصلاح الگوی غذایی، برنامه شامل فعالیت بدنی ساختارمند متوسط—پیاده‌روی تند، تمرینات قدرتی و تمرینات تعادلی—و مشاوره منظم از متخصصان آموزش‌دیده برای حمایت از کاهش وزن پایدار و تغییر رفتار نیز بود. این مداخله ترکیبی با تاکید بر کیفیت رژیم، محدودیت انرژی و پشتیبانی رفتاری، به‌عنوان یک برنامه جامع پیشگیری عمل کرد که هدف آن اصلاح محرک‌های متابولیک اصلی و فراهم آوردن ابزارهای عملی برای تداوم رفتارهای سالم بود.
گروه کنترل
گروه مقایسه توصیه‌هایی برای پیروی از رژیم مدیترانهای سنتی دریافت کردند اما هدف کالری مشخص یا برنامه ورزشی ساختارمند برای آنها تعیین نشد. هر دو گروه تحت ارزیابی‌های بالینی دوره‌ای و پایش بیوشیمیایی قرار گرفتند و میانگین دوره پیگیری تقریبا شش سال بود. این طراحی امکان مقایسه اثربخشی مداخله فشرده مبتنی بر کاهش کالری و فعالیت بدنی را در برابر توصیه‌های تغذیه‌ای استاندارد فراهم کرد و تاثیرات واقعی‌نگر را در محیط بالینی نشان داد.
یافته‌های کلیدی و نتایج بالینی
طی دوره مطالعه، ترکیب رژیم کمکالری مدیترانهای به‌علاوه ورزش و حمایت حرفهای خطر نسبی ابتلا به دیابت نوع 2 را در مقایسه با رژیم مدیترانهای استاندارد به میزان 31٪ کاهش داد. از لحاظ مطلق، این مداخله باعث جلوگیری از حدود سه تشخیص جدید دیابت در هر 100 شرکت‌کننده در طول دوره پیگیری شد؛ یعنی کاهش خطر مطلق نزدیک به 3٪ و تعداد لازم برای درمان (NNT) تقریبا 33 بود. این شاخص‌ها برای تصمیم‌گیرندگان سلامت عمومی و پزشکان خانواده قابل اتکا و قابل ترجمه به سیاست‌های پیشگیری است.
شرکت‌کنندگان در بازوی مداخله فشرده همچنین کاهش وزن و کاهش چاقی مرکزی بیشتری را تجربه کردند: میانگین کاهش وزن 3.3 کیلوگرم و کاهش میانگین دور کمر 3.6 سانتی‌متر بود، در حالی که گروه کنترل به ترتیب 0.6 کیلوگرم و 0.3 سانتی‌متر کاهش نشان دادند. این تغییرات نسبتاً متواضع اما مداوم در ترکیب بدنی احتمالاً بخش عمده‌ای از اثر پیشگیرانه بر دیابت را میانجی‌گری کردند، زیرا کاهش چربی احشایی حساسیت به انسولین را بهبود می‌بخشد و التهاب مزمن کم‌درجه را کاهش میدهد. به علاوه، پیگیری طولانی‌مدت و پشتیبانی رفتاری باعث شد این تغییرات پایدارتر شوند و اثرات بالینی ملموس‌تری تولید کنند.
«دیابت اولین نتیجه بالینی مشخص است که با قوی‌ترین شواهد موجود نشان داده‌ایم—رژیم مدیترانهای همراه با کاهش کالری، فعالیت بدنی و کاهش وزن ابزار پیشگیری بسیار موثری است»، گفت پروفسور Miguel Ángel Martínez-González، یکی از محققان ارشد این مطالعه. نتایج این کارآزمایی بر پایه نتایج قبلی PREDIMED قرار می‌گیرد که نشان داد الگوهای تغذیه‌ای مدیترانهای غنی‌شده با روغن زیتون فرابکر یا مغزها با کاهش ریسک بیماری‌های قلبی-عروقی همراه است؛ بنابراین این مجموعه شواهد وزن بالای علمی را برای توصیه‌های بالینی و سیاست‌گذاری عمومی فراهم می‌آورد.
زمینه علمی و مکانیسم‌ها
دیابت نوع 2 ناشی از ترکیب مقاومت به انسولین، کاهش عملکرد سلول‌های بتا و التهاب مزمن کم‌درجه است؛ فرآیندهایی که با اضافی بودن چربی بدن و رژیم‌های غذایی نامناسب تشدید می‌شوند. رژیم مدیترانهای سرشار از اسیدهای چرب تکغیراشباع، پلیفنولها و فیبر غذایی است—ترکیباتی که سطح لیپیدها را بهبود می‌بخشند، استرس اکسایشی را کاهش می‌دهند و تنوع میکروبیوم روده را افزایش می‌دهند. محدودیت کالری و افزایش فعالیت بدنی نیز از طریق کاهش چربی احشایی و بهبود دریافت گلوکز توسط عضلات اسکلتی، حساسیت به انسولین را تقویت میکنند.
با ترکیب ارتقای کیفیت رژیم با محدودیت انرژی و ورزش ساختارمند، PREDIMED-Plus هر دو محرک‌های متابولیک و تعیین‌کننده‌های رفتاری ریسک دیابت را هدف گرفت. مؤلفه مشاوره هماهنگ—حمایت‌های مکرر و شخصی‌سازی‌شده از کارکنان آموزش‌دیده—به شرکت‌کنندگان کمک کرد اهداف تغذیه‌ای را به عادت‌های روزمره قابل حفظ تبدیل کنند؛ عاملی که در پیشگیری بلندمدت از اهمیت بالایی برخوردار است. از منظر زیست‌پزشکی، کاهش وزن به صورت تدریجی و پایدار با بهبود عملکرد سلول‌های بتا و کاهش سیتوکین‌های التهابی همراه است که این مکانیسم‌ها در مجموع ریسک تبدیل پیش‌دیابت به دیابت قطعی را کاهش می‌دهند.
پیامدهای سلامت عمومی و قابلیت توسعه
در سطح جهانی بیش از 530 میلیون نفر با دیابت زندگی میکنند که بخش عمده‌ای از آنها مبتلا به دیابت نوع 2 هستند. شهرنشینی روزافزون، سبک زندگی کم‌تحرک و افزایش شیوع چاقی باعث رشد سریع موارد شده است. PREDIMED-Plus یک استراتژی پیشگیرانه عملی و مبتنی بر شواهد را نشان میدهد که می‌تواند در مراقبت‌های اولیه و برنامههای بهداشت جامعه برای کاهش تشخیص‌های جدید در جمعیت‌های پرخطر ادغام شود. استفاده از چنین رویکردهایی در سیستم‌های سلامت عمومی می‌تواند بار بیماری و هزینه‌های مرتبط با عوارض قلبی-عروقی، کلیوی و سایر پیامدهای دیابت را کاهش دهد.
اجرای مداخله در مقیاس وسیع نیازمند تغییرات سیاستی و سیستمی است: بهبود دسترسی به غذاهای سالم، ایجاد محیط‌هایی که انجام فعالیت بدنی را تسهیل کنند و آموزش متخصصان بهداشتی برای ارائه مشاوره رفتاری. در تفسیرها و یادداشت‌های همراه مقاله منتشرشده، تاکید شده که انتقال یک رویکرد به سبک مدیترانهای به جوامع غیرمدیترانهای نیازمند سازگارسازی با فرهنگ غذایی محلی و حل موانع ساختاری—مانند ناامنی غذایی، کمبود فضای سبز و دسترسی نابرابر به خدمات پیشگیرانه—است. توجه به این عوامل اجتماعی-اقتصادی تعیین‌کننده سلامت برای موفقیت برنامههای پیشگیری جمعی حیاتی است.
حتی با ظهور داروهای نوین برای چاقی و دیابت که توجه زیادی را به خود جلب کرده‌اند، نتایج PREDIMED-Plus ارزش مداخله‌های مبتنی بر سبک زندگی را تأیید می‌کند. وقتی این مداخلات در چارچوب حمایتی و حساس به بافت فرهنگی ارائه شوند، تغییرات متواضع و پایدار در رژیم و فعالیت می‌تواند کاهش قابل‌اندازه‌گیری در ریسک بیماری و بار خدمات بهداشتی ایجاد کند. ترکیب راهکارهای دارویی و غیردارویی در برنامه‌ریزی بالینی می‌تواند بیشترین سود را برای افراد با ریسک بالا به همراه آورد؛ اما در بسیاری از محیط‌ها، دسترسی و هزینه‌ها و نیاز به مراقبت طولانی‌مدت این رویکردها را تحت تأثیر قرار میدهد.
نظر کارشناسان
«نتایج PREDIMED-Plus یک اصل محوری را تقویت می‌کند: کیفیت رژیم اهمیت دارد، اما ترکیب کنترل کالری و فعالیت بدنی است که الگوهای تغذیه‌ای را به پیشگیری قابل اندازه‌گیری از دیابت نوع 2 تبدیل می‌کند»، گفت دکتر Elena Roberts، کارشناس تغذیه سلامت عمومی در Imperial College London. «از منظر عملی، موفقیت این مداخله به دلیل تاکید بر تغییرات رفتاری قابل دستیابی است—پیاده‌روی‌های کوتاه روزانه، جایگزینی کربوهیدرات‌های پالایش‌شده با حبوبات و غلات کامل، و پیگیری منظم با مربی آموزش‌دیده. این عناصر در صورت سرمایه‌گذاری در دسترسی و آموزش، به بسیاری از سیستم‌های مراقبت بهداشتی قابل انتقال‌اند.»
فناوری‌های مرتبط و مسیرهای آینده
ابزارهای دیجیتال، مربیگری از راه دور و پلتفرم‌های سلامت همراه میتوانند گستره مداخلات مبتنی بر مدل PREDIMED-Plus را افزایش دهند و هزینه‌ها را کاهش دهند. اپلیکیشن‌هایی که کیفیت رژیم را ردیابی میکنند، برنامههای غذایی شخصی‌سازی‌شده ارائه می‌دهند، فعالیت بدنی را پایش میکنند و مشاوره از راه دور را تسهیل میکنند، ممکن است مؤلفه مشاوره‌ای طرح را تکرارپذیر سازند. رویکردهای ترکیبی که برنامههای تغذیه جامع مبتنی بر جامعه، برنامه‌ریزی شهری برای فعالیت بدنی و پشتیبانی دیجیتال برای پایبندی را ادغام میکنند، میتوانند پذیرش را در محیط‌های متنوع تسریع کنند.
پژوهشگران قصد دارند پیامدهای ثانویه و اثرات زیرگروهی را در داخل PREDIMED-Plus بررسی کنند تا مشخص شود کدام شرکت‌کنندگان بیشترین سود را می‌برند و آیا مؤلفه‌های خاص—ترکیب غذایی، کسری کالری یا ورزش—بخش اعظم اثر را ایجاد میکنند یا خیر. پیگیری بلندمدت همچنین ارزیابی خواهد کرد که آیا پیشگیری از دیابت به کاهش رویدادهای قلبی-عروقی، بیماری کلیوی و مرگ‌ومیر منجر میشود یا نه. این اطلاعات می‌تواند راهنمایی‌های بالینی را برای هدف‌گذاری مداخلات دقیق‌تر و اقتصادی‌تر بهبود بخشد.
نتیجه‌گیری
PREDIMED-Plus شواهد با کیفیت بالایی ارائه میدهد که رژیم مدیترانهای کمکالری، همراه با فعالیت بدنی متوسط و حمایت حرفهای در کاهش وزن، می‌تواند ریسک دیابت نوع 2 را در سالمندان دارای ریسک متابولیک به‌طور معناداری کاهش دهد. این کارآزمایی یک استراتژی پیشگیری مقرون‌به‌صرفه و قابل پذیرش فرهنگی را برجسته می‌کند که سیستم‌های مراقبت اولیه میتوانند آن را اتخاذ و سازگار کنند. در صورت ترکیب با اقدامات سیاستی برای بهبود محیط غذایی و زیرساخت‌های مرتبط با فعالیت بدنی، چنین مداخلات سبک‌زندگی میتوانند نقش مهمی در معکوس‌سازی روند جهانی دیابت و چاقی ایفا کنند. رهنمودهای بالینی و سیاست‌های سلامت عمومی باید این شواهد را در طراحی برنامههای پیشگیری جمعی لحاظ کنند تا اثر بلندمدت و فراگیری بیشتری حاصل شود.
منبع: sciencedaily
ارسال نظر