تأثیر داروهای نسخه ای بر حساسیت به گرما و سلامت عمومی در دوره تغییرات اقلیمی

با ادامه افزایش دمای جهانی به علت تغییرات اقلیمی، درک تأثیر گرما بر سلامت عمومی اهمیت بیشتری یافته است. متخصصان و دانشمندان هشدار می‌دهند که برخی از داروهای تجویزی می‌توانند با مختل کردن مکانیزم تنظیم دمای بدن، افراد را در برابر بیماری‌های مرتبط با گرما آسیب‌پذیرتر کنند. از داروهای قلبی گرفته تا داروهای روانپزشکی و انسولین، آگاهی از این خطرات برای بیماران، مراقبان و ارائه‌دهندگان خدمات درمانی بسیار ضروری است.

زمینه علمی: واکنش بدن انسان به گرما بدن انسان برای حفظ دمای داخلی ثابت، از سیستمی دقیق به نام ترموژنز بهره می‌برد. عرق کردن، افزایش جریان خون به سطح پوست و تعادل مایعات و الکترولیت‌ها، از جمله مهم‌ترین مکانیزم‌های حفظ سلامت در هوای گرم هستند. اگر این فرآیندها به علت گرمای محیط یا بیماری‌های زمینه‌ای مختل شوند، خطر بروز گرمازدگی، خستگی ناشی از گرما و عوارض مرتبط به شدت افزایش می‌یابد.

برخی داروهای پرمصرف می‌توانند ناخواسته با این سازوکارهای دفاعی تداخل پیدا کنند و مقاومت بدن در برابر استرس گرمایی را کاهش دهند. آشنایی با اثرات دارویی و پیامدهای فیزیولوژیک آن‌ها، به ویژه با افزایش وقوع موج‌های گرمایی، بسیار اهمیت دارد.

داروهایی که حساسیت به گرما را افزایش می‌دهند

ضدافسردگی‌ها: SSRIs و TCAها داروهای ضد افسردگی مانند مهارکننده‌های بازجذب انتخابی سروتونین (SSRI) و ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای (TCA) اگرچه در درمان اختلالات روانی کاربرد گسترده دارند، اما می‌توانند توانایی بدن برای کنترل گرما را تغییر دهند. TCAها ممکن است مسیر عصبی استیل‌کولین را که برای فعال‌سازی غدد عرق حیاتی است، مهار کنند و باعث کاهش تعریق شوند. از سوی دیگر، این داروها می‌توانند ترشح نورآدرنالین را افزایش دهند که در برخی بیماران منجر به تعریق بیشتر می‌شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهد تا ۱۴ درصد افراد تحت درمان با ضدافسردگی دچار تغییرات تعریقی می‌شوند.

مهارکننده‌های بازجذب انتخابی سروتونین می‌توانند عملکرد هیپوتالاموس را (که مرکز اصلی کنترل دما در مغز است) از طریق تأثیر بر سطوح سروتونین مختل کنند. این اختلال ممکن است سیگنال‌های مغز برای شروع تعریق را کاهش دهد و احتمال گرمازدگی را افزایش دهد. تعریق بیش از حد و یا ناکافی می‌تواند هم منجر به کم‌آبی بدن و هم اختلال در خنک‌سازی مؤثر طی موج‌های گرمایی شود.

داروهای ضدروان‌پریشی: اختلال در احساس دما داروهای ضدروان‌پریشی که برای مدیریت اسکیزوفرنی و اختلال دوقطبی ضروری هستند، طی روزهای گرم با مشکلات خاصی همراه‌اند. این داروها با مسدود کردن دوپامین و تأثیر بر مسیرهای سروتونین، توانایی هیپوتالاموس برای تشخیص و واکنش به افزایش دمای بدن را کاهش می‌دهند. در نتیجه بیماران ممکن است علائمی همچون تشنگی یا گرمای بیش از حد را دیرتر احساس کنند و دیرتر اقدامات پیشگیرانه انجام دهند.

اغلب این داروها دارای اثرات آنتی‌کولینرژیک‌اند، که از طریق مهار فعالیت استیل‌کولین، قدرت تعریق را کاهش می‌دهند. این اثرات دوگانه می‌تواند باعث افت فشار خون و کاهش عملکرد قلبی‌عروقی شود و تحمل بیماران نسبت به گرما را دشوارتر کند.

داروهای قلبی-عروقی: بتابلاکرها و دیورتیک‌ها بتابلاکرها که معمولاً برای درمان نارسایی قلبی و آریتمی‌ها تجویز می‌شوند، با کاهش ضربان و قدرت انقباض قلب، جریان خون به سطح پوست و سیستم دفع گرمای طبیعی بدن را محدود می‌کنند. دیورتیک‌ها که در درمان فشار خون و نارسایی احتقانی قلب شایع‌اند، با افزایش حجم ادرار، خطر کم‌آبی بدن و اختلالات الکترولیتی را تشدید می‌کنند—و این موارد در گرمای بسیار وخیم‌تر می‌شوند. داروهایی مانند رامیپریل و لوزارتان نیز می‌توانند حس تشنگی را کاهش دهند و این امر ریسک کم‌آبی را افزایش می‌دهد.

با کاهش مایعات بدن، تعریق کاهش یافته و احتمال سرگیجه، غش و عوارض ناشی از گرما، به‌ویژه در سالمندان یا افراد با بیماری‌های مزمن بیشتر می‌شود.

داروهای محرک: افزایش دمای بدن و کم‌آبی پنهان محرک‌ها مثل آمفتامین که در درمان اختلال بیش‌فعالی-نقص توجه (ADHD) تجویز می‌شوند، سطوح دوپامین و نورآدرنالین را بالا برده و سیستم عصبی مرکزی را تحریک می‌کنند. این موضوع متابولیسم و دمای مرکزی بدن را افزایش می‌دهد و بیماران را در معرض گرمازدگی قرار می‌دهد—به ویژه هنگام فعالیت فیزیکی یا ورزش در هوای گرم.

تحقیقات جدید نتایج متناقض ارائه داده است: برخی مطالعات می‌گویند مصرف‌کنندگان داروهای محرک مبتلا به ADHD شاید ریسک کمتری برای بیماری‌های ناشی از گرما داشته باشند، که احتمالاً به عادات هیدراتاسیون بهتر یا وزن کمتر مربوط است. با این حال، تا تأیید مطالعات وسیع‌تر، رعایت احتیاط ضروری است و پزشکان تأکید دارند استفاده‌کنندگان داروهای محرک باید نسبت به علائم استرس گرمایی هشیار باشند.

انسولین: چالش‌های منحصر به فرد بیماران دیابتی افراد دچار دیابت که انسولین مصرف می‌کنند، باید در هوای گرم مراقبت بیشتری داشته باشند. دماهای بالا باعث گشاد شدن عروق خونی و در نتیجه سریع‌تر جذب شدن انسولین و افت ناگهانی قند خون می‌شود. هیپوگلیسمی یا کاهش قند خون می‌تواند منجر به لرزش، تحریک‌پذیری، تعریق بیش از حد، سرگیجه و در موارد شدید، بیهوشی یا تشنج شود. علائم هیپوگلیسمی با نشانه‌های کم‌آبی بدن یا گرمازدگی ممکن است اشتباه گرفته شوند.

همچنین، گرما می‌تواند انسولین را تجزیه کند و تأثیر و ایمنی آن را کاهش دهد؛ بنابراین ذخیره انسولین باید همواره در یخچال یا کیسه خنک نگهداری شود. تغییر رنگ یا کدورت می‌تواند نشانه کاهش اثر و فساد انسولین باشد.

راهبردهایی برای پیشگیری از عوارض گرمایی در داروهای تجویزی سالمندان، مبتلایان به بیماری‌های مزمن (خصوصاً قلب و تنفس) و افرادی که چندین دارو مصرف می‌کنند، بیش از دیگران در معرض خطر گرما هستند. مدیریت پیشگیرانه کلیدی است تا از کم‌آبی شدید، گرمازدگی یا حتی مرگ پیشگیری شود.

پیشنهادهای علمی برای کاهش خطر عبارتند از:

• همواره داروها را طبق راهنمای بسته‌بندی و دور از مکان‌های گرم (مانند خودرو یا کنار پنجره) نگه دارید. نه تنها انسولین، بلکه اسپری‌های تنفسی و قلم آدرنالین نیز نسبت به گرما حساس هستند.
• به جز در موارد منع پزشکی، هیدراتاسیون مناسب را حفظ کنید. کم‌آبی می‌تواند اثر و سمیت داروها را افزایش دهد. برای مثال داروهای ضد التهاب مانند ایبوپروفن برای کلیه‌ها مضرتر شده و تنظیم‌کننده‌های خلق مانند لیتیوم در صورت کم‌آبی به سطح سمی می‌رسند.
• فعالیت‌های بیرون از منزل را به ساعات خنک‌تر موکول کرده و در زمان اوج گرما، مکان‌های دارای تهویه یا سایه را ترجیح دهید.
• علائم اولیه بیماری ناشی از گرما را تحت نظر داشته باشید. نشانه‌هایی چون گیجی، سرگیجه، تهوع و تعریق زیاد باید جدی گرفته شوند و فرد باید به محیط خنک منتقل شده و در صورت تداوم علائم به پزشک مراجعه شود.
• هرگز داروها را بدون مشورت با پزشک یا داروساز قطع نکنید. اگر فکر می‌کنید دارو مدیریت دما را برایتان دشوارتر کرده، راهنمایی تخصصی لازم است. پزشک می‌تواند جایگزین ایمن‌تر یا راهبردهای ویژه برای شرایط آب‌وهوایی شدید پیشنهاد دهد.

جمع‌بندی در شرایط افزایش موج‌های گرمایی در جهان، ارتباط میان مصرف داروهای تجویزی و آسیب‌پذیری نسبت به گرما به یک دغدغه بهداشت عمومی بدل شده است. بیماران و متخصصان باید آگاه باشند که برخی داروها می‌توانند دفاع طبیعی بدن در برابر استرس گرمایی را تضعیف کنند. با مدیریت صحیح داروها، هیدراتاسیون کافی و توجه به شرایط محیطی می‌توان ریسک بیماری‌های ناشی از گرما را کاهش داد—even among those taking medications that affect temperature regulation. آگاهی و اقدامات پیشگیرانه بهترین راهکار در برابر روند رو به رشد گرما و تغییرات اقلیمی حال حاضر است.